Michał Jan Borch

Michał Jan Borch
	; Borch
	hrabia
Rodzina	Borchowie
Data i miejsce urodzenia	30 czerwca 1753 ; Warklany
Data i miejsce śmierci	10 stycznia 1811 ; Warklany
Ojciec	Jan Andrzej Borch
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Michał Jan Borch herbu Borch (niem. Michael von der Borch-Lubeschütz, ros. Михаил Иванович Борх), ps. i krypt.: L’auteur de la Minéralogie, Michał B., M... B..., M. B. A. (ur. 30 czerwca 1753 w Warklanach^[1], zm. 10 stycznia 1811 tamże^[a]^[2], Inflanty) – hrabia, poeta, dramatopisarz, tłumacz, mineralog, bibliofil, przyrodnik.

Życiorys

Pochodził ze spolszczonej rodziny westfalskiej osiadłej w Inflantach. Syn Jana Andrzeja (podkanclerzego wielkiego koronnego, później kanclerza, właściciela dóbr warklańskich w Inflantach Polskich) i Ludwiki z Zyberków.

Otrzymał wychowanie francuskie, uczył się w Collegium Nobilium i stosunkowo wcześnie wstąpił na służbę wojskową. W 1771 roku został kapitanem litewskiej gwardii piechoty^[1]. Starosta lucyński od 1772, w latach 1781–1787 oboźny wielki litewski, od 17 marca 1783 hrabia cesarstwa, poseł na sejm 1786, od 1778 generał lejtnant wojsk koronnych, w latach 1787–1791 piastował urząd wojewody bełskiego^[3], wolnomularz^[4]. Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego w 1789^[5].

Działalność naukową rozpoczął już w młodości, przy czym jej szczyt przypadł na lata 1774–1778^[6]. Już wtedy interesował się geologią. Uznawany jest za twórcę podstaw nowej gałęzi geochemii – geobiochemii; w rodzinnych dobrach Warklany rozbudował bibliotekę. Interesował się nie tylko nauką, ale i literaturą piękną, czego przykładem była napisana przez niego tragedia, pt. Wiktor Amadeusz^[7].

W latach 1776–1777 podróżował do Włoch, odwiedził Sycylię i (jako rycerz maltański) Maltę^[8].

W 1780 odznaczony Orderem Świętego Stanisława, a w 1789 Orderem Orła Białego^[9], Kawaler Maltański zaszczycony Krzyżem Dewocji^[10], od 1786 dziedziczny komandor devotionis tego zakonu^[3].

Z hrabianką Eleonorą Krystyną z Braunów miał trzech synów Karola Jerzego, Aleksandra Antoniego i Józefa Kazimierza oraz cztery córki^[9].

Twórczość

Ważniejsze dzieła

Ode... pour la séance publique du premier d’Avril de la conversation galante de Monsieur le prince di Campofranco..., Palermo 1777 (tytuł i tekst franc. i przekł. włoski); wyd. następne: Warszawa brak roku wydania; przekł. włoski: A.A. Gentile, wyd. razem z tekstem franc., Palermo 1777
Lettres sur la Sicile et sur l'île de Malthe... écrites en 1777. Pour servir de supplément au voyage en Sicile et à Malthe de Monsieur Brydonne, t. 1-2, Turyn 1782; przekł. niemiecki: F. A.C. Werthes, Bern 1785; przekł. polski: Michał Jan Borch, Listy o Sycylii i Malcie, przeł., oprac. i wstęp A. Szatyńska-Siemion, I.Z. Siemion, Warszawa 2015
Lythologie sicilienne ou Catalogue raisonné de toutes les pierres de la Sicile propres à embellir le cabinet d’un amateur, Neapol 1777
Lythologie sicilienne, en connaissance de la nature des pierres de la Sicile, suivie d’un discours sur la Catcara de Palerme, Rzym 1778 (dedykowane papieżowi Piusowi VI)
Minéralogie sicilienne docimastique et métallurgique ou Connaissance de tous les minéraux que produit l'île de Sicile, avec les détails des mines et des carrières et l’histoire des travaux anciens et actuels de ce pays. Suivie de la minér-hydrologie sicilienne, ou la description de toutes les eaux minérales de la Sicile, Turyn 1780
Lettres sur les truffes du Piémont, écrites en 1780, Mediolan 1780
„Głos JW Imci Pana... oboźnego WXLiit. jako posła z Ksiestwa Inflanckiego w izbie poselskiej w dniu 28 octobra a. 1786 miany”, brak miejsca wydania (1786)
Victor Amédée. Tragédie en 5 actes et en vers, par l’auteur de la Minéralogie sicilienne, Warszawa 1789
La Stanislaĭde ou l’Heureuse délivrance de Stanislas II roi de Pologne. Poème, Warszawa 1791 (dedykowane Stanisławowi Augustowi)
Histoire de la vie de George de Browne, comte de Saint-Empire, gouverneur général de Livonie et d’Esthonie, Ryga 1794 (autorstwo błędnie przypisywane również hr. O. E. Medemowi), przekł. niemiecki: L. Schubert Leben des Reichsgrafen Georg v. Browne, General-Gouverneur von Liefland und Esthland. Aus dem Französischen, mit einer Vorrede, Ryga 1795
Jardin sentimental du château de Warkland dans le Comté de Borch en Russie Blanche (Warszawa) 1795
La Fidélité récompensée, Rzym brak roku wydania
Vers françois pour l’académie des pasteurs hereniens, Palermo (tytuł i tekst franc. i przekł. włoski); wyd. następne: Warszawa brak roku wydania; przekł. włoski: S. Crescimanno, wyd. razem z tekstem franc., Palermo; wyd. następne: Warszawa brak roku wydania
drobne wiersze franc. Borcha ogł. Journal Polonais (1770, zeszyt: 2-3).

Przekłady

M. Ch. Wieland: Obéron. Poème en 12 chants, traduit de l’allemand, Bazyleja 1798.

Prace edytorskie

G. Forsyth: Uwagi nad chorobami, wadami i uszkodzeniami wszelkiego gatunku drzew owocowych i do budowy zdatnych,z sposobem ich leczenia. Odkrytym i używanym przez Gwilhelma Forsyth, ogrodnika króla Imci angielskiego w Kensington, Warszawa 1791.

Listy

Wyjątki listów do Stanisława Augusta, ogł. B. Zaleski: „Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z l. 1784-1792”, Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Rok 1870-1872, Poznań 1872 i odb.
Autografy kilkuset listów w Bibliotece Czartoryskich, sygn.: 655, 696-697, 722
Prośba o dymisję do Stanisława Augusta z roku 1791, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 6147/I.

Upamiętnienie

Na jego cześć nazwano gatunek grzyba – truflę Borcha (Tuber borchii)^[11].

Uwagi

↑ Polski Słownik Biograficzny podaje daty życia 1851-1810^[8].

Przypisy

↑ ^a ^b Stradiņš 1980 ↓, s. 483.
↑ Stradiņš 1980 ↓, s. 497.
↑ ^a ^b Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach Błękitny. Warszawa: 1908, s. 226.
↑ Ludwik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej, Warszawa 1980, s. 190.
↑ Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889, s. 471.
↑ Stradiņš 1980 ↓, s. 485.
↑ Stradiņš 1980 ↓, s. 493.
↑ ^a ^b Turkowski 1936 ↓, s. 313.
↑ ^a ^b Michał Jan hr. Borch h. Trzy Kawki, www.sejm-wielki.pl.
↑ Paweł Czerwiński, Zakon Maltański i stosunki jego z Polską na przestrzeni dziejów, s. 162.
↑ AleksandraA. Rosa-Gruszecka AleksandraA. i inni, Truffle renaissance in Poland – history, present and prospects, „Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine”, 13 (1), 2017, s. 36, DOI: 10.1186/s13002-017-0163-x, ISSN 1746-4269, PMID: 28619090, PMCID: PMC5473005 .

Bibliografia

Jānis Stradiņš. O Janie Michale Borchu. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. r. XV, s. 481–499, 1980. (pol.).
T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 286–287.
Tadeusz Turkowski: Borch Michał Jan. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 313–314. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0.

Linki zewnętrzne

Publikacje Michała Jana Borcha w bibliotece Polona

[PSB-2] Polski Słownik Biograficzny podaje daty życia 1851-1810^[8].

[CITEREFStradiņš1980483-1] Stradiņš 1980 ↓, s. 483.

[CITEREFStradiņš1980497-3] Stradiņš 1980 ↓, s. 497.

[ab-4] Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach Błękitny. Warszawa: 1908, s. 226.

[Ludwik_Hass_Sekta_farmazonii-5] Ludwik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej, Warszawa 1980, s. 190.

[VL-6] Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889, s. 471.

[CITEREFStradiņš1980485-7] Stradiņš 1980 ↓, s. 485.

[CITEREFStradiņš1980493-8] Stradiņš 1980 ↓, s. 493.

[CITEREFTurkowski1936313-9] Turkowski 1936 ↓, s. 313.

[sw-10] Michał Jan hr. Borch h. Trzy Kawki, www.sejm-wielki.pl.

[PC-11] Paweł Czerwiński, Zakon Maltański i stosunki jego z Polską na przestrzeni dziejów, s. 162.

[12] AleksandraA. Rosa-Gruszecka AleksandraA. i inni, Truffle renaissance in Poland – history, present and prospects, „Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine”, 13 (1), 2017, s. 36, DOI: 10.1186/s13002-017-0163-x, ISSN 1746-4269, PMID: 28619090, PMCID: PMC5473005 .

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]