Napastnica granchacońska
| Lepidobatrachus laevis[1] | |||
| Budgett, 1899 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
napastnica granchacońska | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
Napastnica granchacońska[6], żaba Budgetta[7] (Lepidobatrachus laevis) – gatunek płaza bezogonowego z rodziny Ceratophryidae osiągający długość 10,0 cm. Cechuje się wyjątkowo dużą głową, a także bardzo szeroką szczęką pozwalającą mu na połykanie dużych bezkręgowców, którymi się żywi. Występuje w krainie geograficznej Gran Chaco w Ameryce Południowej, gdzie zasiedla okresowe zbiorniki wodne powstające podczas letnich opadów deszczu. Po wyschnięciu zbiorników zakopuje się w ziemi, do nadejścia pory deszczowej, gdzie chroniona jest przez kokon wytworzony ze skóry. Rozmnaża się od października do lutego, a zarodki charakteryzują się bardzo szybkim rozwojem. Gatunek najmniejszej troski (LC) w związku z szerokim zasięgiem występowania i dużą populacją. Napastnica granchacońska jest znana w internecie jako Wednesday frog w związku z memem, którego jest bohaterką.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy opisał w 1899 roku brytyjski herpetolog John Samuel Budgett[8]. Opis ukazał się w czasopiśmie Quarterly Journal of Microscopical Science[8]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Budgett wskazał „paragwajskie Chaco” (ang. Paraguayan Chaco)[8]. Holotypem była dorosła samica o długości 80 mm odłowiona przez Budgetta w 1899 roku[9].
Według badań przeprowadzonych przez Faivovicha i współpracowników L. laevis jest taksonem siostrzanym dla L. llanensis[10].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Lepidobatrachus: łac. lepidus uroczy, elegancki, od lepos, leporis urok; βατραχος batrakhos „żaba”[9].
- laevis: łac. levis (błędnie laevis) „gładki”[9].
Wygląd
[edytuj | edytuj kod]Jest to duży wodny płaz o mocno zbudowanym ciele spłaszczonym grzbietobrzusznie[11]. Długość od czubka pyska do otworu kloaki wynosi 10,0 cm u samic, samce osiągają natomiast zazwyczaj połowę tej długości[11]. U obu płci głowa jest duża i krępa i stanowi mniej więcej 1/3 długości całego ciała, obecna jest również bardzo szeroka szczęka[11]. Na górnej szczęce znajdują się duże zęby, na żuchwie obecne są natomiast 2 kły umieszczone w jej środkowej części[11]. Nozdrza i oczy umieszczone są na grzbietowej części ciała, źrenice mają kształt romboidalny[11]. Obecna jest również wyraźnie zaznaczona błona bębenkowa[11]. Kończyny przednie i tylne krótkie[11]. Palce u stóp spięte dobrze rozwiniętą błoną pławną, której brak u palców dłoni[11]. Na śródstopiu znajduje się także czarny guzek w kształcie szpadla[11]. Skóra raczej gładka, z wyjątkiem dwóch linii gruczołów na plecach, które są wyraźnie zaznaczone i tworzą literę V zwężającą się ku głowie[11]. Grzbiet ma barwę od ciemnozielonej do szarej, obecne są natomiast czarne plamy, otoczone kolorem pomarańczowym, które są bardziej widoczne w bocznych częściach ciała[11]. Brzuszna część ciała biała lub kremowa, brak znakowań[11]. Dojrzałe płciowo samce posiadają niebieskoczarne gardło[11].
Zasięg występowania, siedliska i zachowania
[edytuj | edytuj kod]Występuje w krainie geograficznej Gran Chaco w Ameryce Południowej na wysokościach bezwzględnych 0–800 m n.p.m., m.in. w argentyńskich prowincjach Chaco, Cordoba, Corrientes, paragwajskich departamentach Górny Paragwaj, Boqueron, Presidente Hayes czy boliwijskich departamentach Tarija i Santa Cruz[12].
Zasiedla okresowe zbiorniki wodne nazywane „pozos”, które powstają podczas letnich opadów deszczu od października do lutego[11]. Po wyschnięciu zbiorników płazy te zagrzebują się w miękkim błocie, używając dużych guzków na kończynach tylnych[11]. Zagrzebane płazy wytwarzają kokon stworzony z warstw skóry niezrzuconej podczas linienia[11]. Kokon chroni płaza przed nadmierną utratą wody[11]. Obfite opady deszczu w październiku stymulują wygrzebywanie się płazów na powierzchnię ziemi[11].
Zaatakowana napastnica nadyma się i staje na wyprostowanych kończynach, dzięki czemu wygląda na większą[11]. Jeżeli strategia ta nie zniechęci drapieżnika, L. laevis zaczyna gryźć, rzucać się na agresora i wydawać przeszywający krzyk, z powodu którego w języku guarani nazywana jest ‘kukurú-chiní’, czyli wrzeszczącą żabą[11].
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Napastnica granchacońska poluje z zasadzki w porach nocnych[11]. Płaz pozostaje nieruchomo zanurzony w wodzie wśród roślinności, z wystającymi jedynie oczami i nozdrzami[11]. Jeżeli ofiara podpłynie wystarczająco blisko, płaz chwyta ją za pomocą bardzo silnych szczęk[11]. Gatunek ten żywi się dużymi owadami i ślimakami, w czym pomagają mu szerokie szczęki[11].
Rozmnażanie i rozwój
[edytuj | edytuj kod]Do rozrodu dochodzi w okresowych zbiornikach wodnych od października do lutego[11]. Samica składa około 1400 jaj[11]. Zarodki rozwijają się wyjątkowo szybko, co spowodowane jest szybkim wyschnięciem zbiornika[11]. Kijanki są aktywnymi drapieżnikami, a ich szczęki przypominają anatomicznie szczęki dorosłych osobników[11]. Pożywiać zaczynają się tuż po wykluciu, a ich szeroki rozdziawiony otwór gębowy pozwala na połknięcie ofiary w całości[11]. Dochodzi wśród nich do aktów kanibalizmu[11].
Status
[edytuj | edytuj kod]Gatunek najmniejszej troski (LC) w związku ze stosunkowo szerokim zasięgiem występowania i dużą populacją o stabilnym rozmiarze[12]. Lokalnym populacjom zagrażać mogą pożary oraz nadmierny wypas trzody[12]. Gatunek ten sprzedawany jest jako zwierzę domowe, handel ten nie zagraża natomiast jego populacji[12].
L. laevis w kulturze, gospodarce i nauce
[edytuj | edytuj kod]Napastnica granchacońska jest bohaterem mema ‘it is Wednesday, my dudes’, dzięki któremu znana jest w internecie jako Wednesday Frog[13]. Płaz ten hodowany jest również jako zwierzę domowe[7]. W niewoli karmiony powinien być różnorodnym pokarmem, w którego skład wchodzą m.in. karaczany, duże świerszcze, dżdżownice, ryby, oseski mysie[7]. Napastnica granchacońska trzymana jest w akwaterrarium o minimalnej zalecanej pojemności 40 litrów w temperaturze 25–29 °C w ciągu dnia (w nocy niższa)[7]. Ponadto gatunek ten jest coraz częściej używany jako organizm modelowy w badaniach organogenezy, regeneracji, a także ewolucji[14][15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lepidobatrachus laevis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ G.A. Boulenger. On the genus Lepidobatrachus. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 3, s. 533, 1919. (ang.).
- ↑ H.W. Parker. Reports of an expedition to Brazil and Paraguay in 1926–1927, supported by the Trustees of the Percy Sladen Memorial Fund and the Executive Committee of the Carnegie Trust for Scotland.—Amphibia and Reptilia. „Journal of the Linnean Society of London, Zoology”. 37 (252), s. 287, 1931. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1930.tb02070.x. (ang.).
- ↑ A. Barrio. Revision del genero Lepidobatrachus Budgett (Anura, Ceratophrynidae). „Physis”. 27, s. 445, 1968. (hiszp.).
- ↑ Lepidobatrachus laevis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 433. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ a b c d Konrad Pałka, Lepidobatrachus laevis - żaba budgetta [online], terrarium, 8 listopada 2019 [dostęp 2020-09-04] (pol.).
- ↑ a b c J.S. Budgett. Notes on the batrachians of Paraguayan Chaco, with observations upon their breeding habits and development, especially with regard to Phyllomedusa hypochondrialis Cope. Also a description of a new genus. „Quarterly Journal of Microscopical Science”. New series. 42, s. 329, 1899. (ang.).
- ↑ a b c L. Springer & Ch.M. Schalk. Lepidobatrachus laevis. „Catalogue of American Amphibians and Reptiles”. 904, s. 1–16, 2016. (ang.).
- ↑ J. Faivovich, L. Nicoli, B.L. Blotto, M.O. Pereyra, D. Baldo, J.S. Barrionuevo, M. Fabrezi, E.R. Wild & C.F.B. Haddad. Big, bad, and beautiful: phylogenetic relationships of the Horned Frogs (Anura: Ceratophryidae). „South American Journal of Herpetology”. 9 (3), s. 207–227, 2014. DOI: 10.2994/SAJH-D-14-00032.1. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad AmphibiaWeb - Lepidobatrachus laevis [online], amphibiaweb.org [dostęp 2020-09-04].
- ↑ a b c d Lucy Aquino, Ignacio De la Riva, Jorge Céspedez, IUCN Red List of Threatened Species: Lepidobatrachus laevis [online], IUCN Red List of Threatened Species, 30 kwietnia 2004 [dostęp 2020-09-04].
- ↑ It Is Wednesday My Dudes [online], Know Your Meme [dostęp 2020-09-04].
- ↑ Nirav M. Amin i inni, Budgett's frog (Lepidobatrachus laevis): A new amphibian embryo for developmental biology, „Developmental Biology”, 405 (2), 2015, s. 291–303, DOI: 10.1016/j.ydbio.2015.06.007, ISSN 1095-564X, PMID: 26169245, PMCID: PMC4670266.
- ↑ Mandy A. Womble, Gregory A. Lewbart, Heather R. Shive, Pathologic Lesions of the Budgett Frog (Lepidobatrachus laevis), an Emerging Laboratory Animal Model, „Comparative Medicine”, 70 (3), 2020, s. 239–247, DOI: 10.30802/AALAS-CM-19-000071, ISSN 1532-0820, PMID: 32234112, PMCID: PMC7287390.
