Obóz NKWD w Toszku
Toszek – budynek byłego obozu NKWD (obecnie szpital psychiatryczny) | |
Typ |
obóz specjalny |
---|---|
Odpowiedzialny | |
Rozpoczęcie działalności |
1945 |
Zakończenie działalności |
1945 |
Terytorium | |
Miejsce | |
Pierwotne przeznaczenie |
niemiecki oflag |
Położenie na mapie Polski w latach 1945–1951 | |
50°27′09,7″N 18°31′21,8″E/50,452694 18,522722 |
Toszecki obóz NKWD – obóz dla internowanej ludności cywilnej różnych narodowości, prowadzony przez NKWD w Toszku w 1945 r.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Kompleks budowlany wybudowano w 1884 r. Po zakończeniu I wojny światowej w Toszku założono lecznicę dla psychicznie chorych. Istniała ona do 1940 r., kiedy to władze niemieckie urządziły w budynkach głównych szpitala obóz. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej w styczniu 1945 r., Niemcy ewakuowali się, pozostawiając oflag jeńców alianckich. Po zajęciu miasta przez Rosjan około 20 stycznia 1945 r. jeńcy zostali uwolnieni, a Sowieci osiedlili się na terenie byłego szpitala.
Ogólne informacje
[edytuj | edytuj kod]Obóz utworzony w maju[a] 1945, istniał do 25 listopada 1945 r. Usytuowany na terenie oflagu dla jeńców alianckich, w zabudowaniach zniszczonego szpitala psychiatrycznego. Podlegał komendanturze we wschodnim Berlinie, w dzielnicy Karlshorst. W lipcu 1945 r. z przepełnionego więzienia w Budziszynie przewieziono do Toszka w trzech transportach 3665 cywilów. Transport odbywał się 6-8 dni, w bydlęcych wagonach kolejowych, w wyniku czego zmarło w nim kilkanaście osób. W obozie znajdowało się już wtedy ok. 1000 więźniów z Wrocławia i Górnego Śląska. Najprawdopodobniej w obozie przebywało 4600 osadzonych, w tym 30 kobiet. Kierownikiem więzienia był płk. Pylajew.
Charakterystyka obozu
[edytuj | edytuj kod]Toszek był surowym obozem pracy przymusowej, w którym więźniowie pracowali wyłącznie ręcznie, bez narzędzi, na polu i w lesie. Straż często stosowała wobec nich przemoc i w wyniku ciężkich pobić umierali. Ludzie, którzy zmarli podczas pracy pochowani zostali w prowizorycznym grobie na obrzeżach miasta. Więźniowie byli przeważnie umieszczani w głównym budynku obecnego szpitala (blok D). W obozie obowiązywał czas moskiewski. Osadzonych budzono o godz. 3:00 nad ranem głośnymi krzykami. Według jednego z osadzonych, „jedzenia było za mało, aby żyć i za dużo, aby umrzeć”. W obozie znajdowało się trzech lekarzy więźniów.
Prawie codziennie więźniowie pracowali. Po porannym posiłku mężczyzn zestawiano w grupy robocze, które szły kilka kilometrów na olbrzymie kartofliska wokół obozu. Zmuszano ich do pracy od rana do wieczora. Kto zostawał w tyle, był bity pałką. Kobiety miały lżejszą pracę. Pracowały w pralni i w kuchni.
Tortury
[edytuj | edytuj kod]- zmuszanie do ciężkiej i wyczerpującej pracy np. wyrywanie gołymi rękoma wysokich ostów
- bicie więźniów w celach gumowymi wężami wypełnionymi piaskiem
- bicie pałką młodych mężczyzn po narządach płciowych
- bicie więźniów pałkami w drodze na pola
- zmuszanie więźniów do połykania żywych żab
- wciskanie z pomocą bagnetu do ust więźniów żywych myszy (uduszenia)
- rozstrzelanie strzałem w tył głowy (w ten sposób zginął 1 więzień)
Groby
[edytuj | edytuj kod]Zmarłe osoby wywożono na cmentarz żydowski, a później, gdy zabrakło miejsca, na położoną obok piaskownię. Na cmentarzu pochowano ok. 1000 osób, a w kopalni piachu ponad 2000. W obozie zginęło ok. 3,3 tys. osób, kolejny tys. zmarło z wycieńczenia, wkrótce po jego opuszczeniu. W dniu likwidacji obozu przy życiu pozostało zaledwie 1375 osób.
Pomniki
[edytuj | edytuj kod]- Ku pamięci ofiar obozu w 1991 r. ustawiony został głaz narzutowy z tablicą upamiętniającą, w miejscu gdzie pochowane zostały ofiary w 1945 r. – ul. Wielowiejska 12a.
- Na cmentarzu parafialnym ustawiona została tablica dziękczynna, za pomoc więźniom, udzielona przez mieszkańców Toszka po likwidacji obozu w latach 1945–1946 – ul. Parkowa.
- Krzyż pamiątkowy na cmentarzu żydowskim, ustawiony w 1991 r. z inicjatywy Porozumienia Obywatelskiego Toszka i Wielowsi.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Inne relacje mówią, że obóz powstał już w styczniu 1945 r.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Woźniczka Z., Obóz NKWD w Toszku - 1945 r., [W:] Rocznik Muzeum w Gliwicach, t. XVII, Gliwice 2002, s. 277-304
- Lewandowski J. F., Obóz NKWD, [W:] Kurier Ziemi Toszeckiej, nr 15, Toszek 2007, s. 7
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Niemiecka strona o obozie. uokg.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-10)].