Ogrodzona (województwo śląskie)
49°46′12″N 18°43′38″E/49,770000 18,727222
| wieś | |
 Widok na Ogrodzoną z Godziszowa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
822[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-426[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SCI |
| SIMC |
0051693 |
Położenie na mapie gminy Dębowiec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego  | |
| 49°46′12″N 18°43′38″E/49,770000 18,727222[1]
| |
| Strona internetowa | |
Ogrodzona (cz. Ohrazená, niem. Ogrodzon) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Dębowiec. Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Powierzchnia sołectwa wynosi 695 ha[4], liczba ludności 861 (2008), co daje gęstość zaludnienia równą 123,9 os./km².
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość położona jest na Pogórzu Cieszyńskim nad rzeką Knajką. Przez najwyższe wzniesienie w Ogrodzonej (387 m) przechodzi wododział zlewisk Odry i Wisły.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Ogrodzona to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku, w którym to wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymieniona jest również Ogrodzona jako Ogrozona[5][6]. Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe księstwo cieszyńskie, w granicach którego znalazła się również Ogrodzona. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).
Miejscową parafię pw. św. Mateusza Ewangelisty założono w XIV wieku[7], w połowie XV wieku liczyła 90 parafian[8].
Od XIV wieku była to wieś szlachecka. W latach 70. XV wieku jej właścicielem Andrzej Pięćlat z Ogrodzonej. Zapewne pod koniec XV wieku trafiła w ręce książęce, kiedy to Machna z Ogrodzonej wraz z synem Staszkiem sprzedali Strumień Mikołajowi z Brodów[9].
Księga gruntowa wsi (Registra diedinna wsi Ohrazeney) powstała w 1616 roku.[10]
Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 62 budynkach w Ogrodzonej na obszarze 691 hektarów mieszkało 417 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 60,3 os./km². z tego 265 (63,5%) mieszkańców było katolikami, 143 (34,3%) ewangelikami a 9 (2,2%) wyznawcami judaizmu, 409 (98,1%) było polsko-, 3 (0,7%) czesko- a 3 (0,7%) niemieckojęzycznymi[11]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 63 a mieszkańców do 460, z czego 459 zameldowanych było na stałe, 266 (57,8%) było katolikami, 180 (39,1%) ewangelikami, 14 (3%) żydami, 449 (97,6%) polsko-, 5 (1,1%) niemiecko- a 5 (1,1%) czeskojęzycznymi[12].
Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość - Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego pod dowództwem ob. Stańka, który podlegał organizacyjnie 1 kompanii w Cieszynie[13].
Zgodnie z danymi Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 Ogrodzona liczyła 461 mieszkańców w 61 budynkach, z czego 262 katolików, 189 ewangelików i 10 żydów. 455 mieszkańców miejscowości podało narodowość polską, 3 – niemiecką, a 3 osoby były innej narodowości[14].
W 1945 w tutejszym lasku UB rozstrzelało reakcyjnych działaczy podziemia, nieznana jest ostateczna liczba ofiar. W miejscu zdarzenia dzięki staraniom Ogólnoświatowego Związku Byłych Żołnierzy AK postawiono pamiątkowy krzyż.
W latach 1945–1954 miejscowość była siedzibą gminy Ogrodzona, a w latach 1975–1998 położona była w województwie bielskim.
3 września 2006 w Ogrodzonej został poświęcony nowo wybudowany kościół ewangelicki, stanowiący kościół filialny Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie[15].
Turystyka, zabytki i pomniki przyrody
[edytuj | edytuj kod]Jednym z najstarszych budynków we wsi są Środowiskowy Ośrodek Kultury z 1778 roku oraz kościół św. Mateusza z 1855 wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[16].
Znajdujący się na terenie miejscowości 150-letni buk zwyczajny (Fagus silvatica) o obwodzie 330 cm i wysokości 28 m uznany został za pomnik przyrody w 1953[17].
Przez miejscowość przechodzi trasa rowerowa:
zielona trasa rowerowa nr 13 – Ustroń - Jastrzębie-Zdrój - Rybnik (82 km)
Religia
[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Ogrodzonej działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
- Kościół rzymskokatolicki (parafia pw. świętego Mateusza)[18]
- Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (filiał parafii w Cieszynie)[19]
Kultura
[edytuj | edytuj kod]W Ogrodzonej mieści się filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Dębowcu, uruchomiona w 2013. Filia poza działalnością związaną z prowadzeniem i udostępnianiem księgozbioru prowadzi również organizację wydarzeń kulturalnych, jak odbywające się cyklicznie „Szkolno-Swojskie Klimaty”, czy wycieczki edukacyjne. Działa tu Koło Miłośników Biblioteki[20].
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Na terenie miejscowości działalność prowadzi przedszkole publiczne[21], jak również szkoła podstawowa, stanowiąca filię Szkoły Podstawowej im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej w Dębowcu[22].
Transport
[edytuj | edytuj kod]Przez Ogrodzoną przebiega droga ekspresowa S52. Przez wieś kursują autobusy DAS II do Cieszyna i Dębowca, busy Linea Trans do Bielska-Białej i Cieszyna, oraz busy WISPOL do Brennej, Strumienia, Wisły, Ustronia Cieszyna oraz Zebrzydowic.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Zabytkowy kościół katolicki pw. św. Mateusza -
Szkoła Podstawowa w Dębowcu, filia w Ogrodzonej -
Środowiskowy Ośrodek Kultury -
Ochotnicza Straż Pożarna w Ogrodzonej -
Panorama zachodniej części Ogrodzonej, widok z Kostkowic – luty 2004
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 91594
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 855 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Gmina Dębowiec: Plan Odnowy Miejscowości Ogrodzona. [w:] www.debowiec.bip.info.pl [on-line]. 2010-08-24. [dostęp 2011-12-12].
- ↑ Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31].
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ I. Panic, 2010, s. 415
- ↑ I. Panic, 2010, s. 321
- ↑ I. Panic, 2010, s. 334
- ↑ Vincenc Prasek: Gruntovní a sirotčí registra na Těšínsku. In: Selský archiv, 1907 (6), nr 2, s. 98-99. (czes.)
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
- ↑ Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 i innych źródeł urzędowych., t. XII, Część II – Śląsk Cieszyński, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1925, s. 2.
- ↑ Ogrodzona [online], cieszyn.luteranie.pl [dostęp 2023-09-27].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Wykaz pomników przyrody na terenie Śląska Cieszyńskiego. W: Henryk Mróz: Śląsk Cieszyński, Środowisko naturalne. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1997, s. 66. ISBN 83-903589-9-9.
- ↑ Ogrodzona [online], diecezja.bielsko.pl [dostęp 2023-09-27].
- ↑ Ogrodzona – kościół [online], luteranie.pl [dostęp 2023-09-27].
- ↑ Strategia Rozwoju Gminy Dębowiec na lata 2016-2025, Gmina Dębowiec, 2016, s. 39-40.
- ↑ Przedszkola [online], debowiec.cieszyn.pl [dostęp 2023-09-27].
- ↑ Szkoły podstawowe [online], debowiec.cieszyn.pl [dostęp 2023-09-27].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Szweda: Z dziejów Ogrodzonej. Ogrodzona: 2008. ISBN 978-83-928082-0-6.
- Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918-1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
_COA.svg)
