Przejdź do zawartości

Osoczyn

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Osoczyn
Ilustracja
Bursera microphylla
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

osoczynowate

Rodzaj

osoczyn

Nazwa systematyczna
Bursera N.J. Jacquin ex Linnaeus
Sp. Pl. ed. 2. 471. Sep 1762[3]
Typ nomenklatoryczny

B. gummifera L. = B. simaruba (L.) Sargent[3]

Synonimy
  • Icicariba M. Gomez de la Maza
  • Simaruba Boehmer in Ludwig
  • Terebinthus P. Browne[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiaty Bursera simaruba
Bursera simaruba
Bursera fagaroides
Bursera citronella

Osoczyn[4][5] (Bursera Jacq. ex Linn.) – rodzaj roślin z rodziny osoczynowatych. Obejmuje 120[6]–121[7] gatunków. Występują one w strefie tropikalnej kontynentów amerykańskich[8], na północy sięgając południowo-wschodnich (Floryda) i południowo-zachodnich (Kalifornia i Arizona) Stanów Zjednoczonych, a na południu Peru i Brazylii[7][9]. Obszarem największego zróżnicowania gatunkowego rodzaju jest Meksyk[9].

Należące tu rośliny wyróżniają się obecnością kanałów żywicznych wypełnionych bezbarwnymi żywicami, zwykle silnie aromatycznymi[10][9]. U B. schlechtendalii żywice wypełniają kanały pod takim ciśnieniem, że w przypadku przekłucia (np. przez roślinożerne owady) wystrzeliwują na odległość do 1,5 m oblepiając owada[8]. Osoczyny stanowią źródło żywic (zwanych kopal) i olejków eterycznych (zwłaszcza linalolu)[8]. Ważnym źródłem tych związków jest B. simaruba, którego żywice wykorzystywane są do wyrobu lakierów, przez Majów wykorzystywane były jako kadzidło. Żywice pozyskuje się także m.in. z B. glabrifolia[8]. Źródłami olejków, uprawianymi zresztą na wielką skalę także w Indiach, były gatunki B. linanoe[9] i B. penicillata[8] (uprawy straciły na znaczeniu po uzyskaniu syntetycznych olejków)[9]. Drzewa wielu gatunków z tej rodziny stanowią źródło wartościowego drewna, osoczyny sadzone bywają jako żywopłoty[9] i drzewa przydrożne (np. B. simaruba na Florydzie)[5] i są używane w medycynie[9][5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Rośliny zdrewniałe o różnych rozmiarach, od niewielkich krzewów (najmniejszy jest B. standleyana rosnący w lasach mglistych jako epifit) po okazałe drzewa[9]. Kora gładka i łuszcząca się papierzasto lub szorstka i łuszcząca się kafelkowato[11], nierzadko czerwonawa, żółta lub zielona[9]. Czasem pędy zakończone cierniem[9]. Niektóre gatunki to sukulenty kaudeksowe[9].
Liście
Skrętoległe, zwykle skupione w szczytowych częściach pędów, zwykle zrzucane w porze suchej[9][11]. Zwykle nieparzysto pierzaście złożone, rzadziej parzyste, czasem też zredukowane tak, że na osi liścia (zwykle oskrzydlonej) pozostaje tylko pojedynczy listek szczytowy albo dwa lub trzy listki. Ogonek liściowy u nasady bez przylistków. Listki liścia złożonego całobrzegie lub o brzegu ząbkowanym albo karbowanym osadzone są zwykle na osi naprzeciwlegle[9][10].
Kwiaty
Kwiaty są na ogół funkcjonalnie jednopłciowe – męskie mają zredukowaną zalążnię, a żeńskie pręciki[12][9], rzadko występują kwiaty obupłciowe[9]. Są niepozorne, promieniste i zebrane w wyrastających w kątach liści lub pozornie szczytowo kwiatostany otwarte wyglądające jak kłosy, pęczki i wiechy[10][9]. Kwiaty zwykle 5-krotne (podrodzaj Bursera) lub 4-krotne (podrodzaj Elaphrium)[9]. Dno kwiatowe płaskie lub wgłębione, czasem w formie hypancjum. Działki kielicha zwykle głęboko rozcięte. Płatki korony zwykle dość okazałe. Pręciki wyrastają w dwóch nierównej wielkości okółkach. Zalążnia tworzona jest przez dwa (podrodzaj Elaphrium) lub trzy (podrodzaj Bursera) zrośnięte owocolistki, z których każdy tworzy własną komorę. Pojedyncza szyjka słupka na szczycie rozgałęzia się, a znajdujące się na jej końcu znamię jest podzielone na tyle samo łatek ile owocolistków tworzy słupkowie[10][9].
Owoce
Kulistawe lub jajowate, skórzaste lub mięsiste złożone pestkowce[9].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z rodziny osoczynowatych Burseraceae Kunth, w obrębie którego tworzy plemię Bursereae de Candolle (poza rodzajem Bursera należą do niego rodzaje balsamowiec Commiphora i Aucoumea)[2][9].

Istotny wkład w poznanie systematyki rodzaju miał Jerzy Rzedowski, będący autorem lub współautorem wielu nazw gatunkowych w obrębie rodzaju (oznaczony jest jako autor skrótem Rzed.). Został też upamiętniony w nazwie jednego z gatunków (Bursera rzedowskii)[11].

Wykaz gatunków (nazwy zweryfikowane według Plants of the World)[7]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-12-16] (ang.).
  3. ↑ a b c Bursera. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-15].
  4. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 180. (pol.).
  5. ↑ a b c Tony Russell, Catherine Cutler, Martin Walters: Ilustrowana encyklopedia. Drzewa świata. Kraków: Universitas, 2008, s. 265. ISBN 97883-242-0842-5.
  6. ↑ Bursera. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-12-15].
  7. ↑ a b c Bursera Jacq. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-15].
  8. ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 140, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer-Verlag, 2011, s. 93-94. ISBN 978-3-642-14397-7.
  10. ↑ a b c d Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 367-368. ISBN 978-1-842466346.
  11. ↑ a b c Bursera Jacq. ex L.. [w:] World Flora Online [on-line]. [dostęp 2019-12-15].
  12. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 310-313. ISBN 83-7079-778-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Osoczyn&oldid=70133781”