Papirusy z Elefantyny
Papirusy z Elefantyny – dokumenty spisywane przez wspólnotę żydowską na wyspie Elefantyna na przestrzeni setek lat począwszy od V wieku p.n.e.
Podwójnie datowane dokumenty, V wiek p.n.e.
[edytuj | edytuj kod]Papirusy z początków istnienia kolonii są szczególnie istotne dla historyków, gdyż potwierdzają istnienie cyklu Sotisa oraz umożliwiają precyzyjne określenie lat panowania królów Persji w V wieku przed Chrystusem.
Legenda tabeli:
- rok króla – rok rządów i imię króla perskiego zawarte w dokumencie
- egipska – data według cywilnego kalendarza egipskiego zawarta w dokumencie
- babilońska – data według kalendarza babilońskiego zawarta w dokumencie
- juliańska – data sporządzenia dokumentu według kalendarza juliańskiego obliczona na podstawie retrokalkulacji astronomicznych (lata przed Chrystusem); jako że Babilończycy, Żydzi i Persowie liczyli dni od zachodu do zachodu dokument mógł być sporządzony także w dniu następnym według kalendarza juliańskiego
- 1 Tot teor. – dzień w kalendarzu juliańskim, na który przypadać powinien 1. Tot (1. dzień 1. miesiąca cywilnego kalendarza egipskiego) przy założeniu, iż:
- a) w latach 139-142 n.e. 1 Tot wypadał 19 lipca (patrz datowanie sotisowe)
- b) w latach 136-139 n.e. 1 Tot wypadał 20 lipca (patrz datowanie sotisowe)
- 1 Tot prakt. – dzień w kalendarzu juliańskim, na który przypadł 1. Tot (1. dzień 1. miesiąca cywilnego kalendarza egipskiego) według dokumentu (obliczony według egipskiej daty zawartej w dokumencie ustalonej przy pomocy daty babilońskiej zawartej w dokumencie, która z kolei została obliczona na podstawie retrokalkulacji astronomicznych)
- 1 Nisan – dzień w kalendarzu juliańskim (lata przed Chrystusem), na który przypadał początek 1. Nisan (1. dnia 1. miesiąca kalendarza babilońskiego) według dokumentu (obliczony według daty babilońskiej zawartej w dokumencie, która z została obliczona na podstawie retrokalkulacji astronomicznych); jako że dni u Babilończyków, Persów i Żydów liczone były od zachodu do zachodu 1 Nisan trwał do zachodu następnego dnia według kalendarza juliańskiego
Uwagi:
Dane zamieszczone w tabeli zostały opracowane w oparciu o:
- Sacha Stern. ucl.ac.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-13)]., The Babylonian Calendar at Elephantine z Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 130 (2000) 159-171;
- A. E. Cowley, Aramaic Papyri of the Fifth Century B.C., Oxford, 1923;
- E. G. Kraeling, The Brooklyn Museum Aramaic Papyri, New Haven, 1953;
- obliczenia dokonane przy pomocy oprogramowania Starry Night Backyard zakładając obserwacje z Elefantyny (24°05′N, 32°56′E) o zachodzie słońca (umownie przy wysokości kątowej słońca -0°32.5′)
| DOKUMENT | OBLICZENIA (data juliańska p.n.e.) | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| rok króla | egipska | babilońska | juliańska | 1 Tot teor. | 1 Tot prakt. | 1 Nisan |
| 15. Kserkses I | 28 Pachons (IX) | 18 Elul (VI) | 11-12(12-13) września 471[1] | 19ab grudnia | 18/19(19/20) gru 471 | 31 mar – 1 kwi 471 |
| 21. Kserkses I | 17 Tot (I) | 18 Kislew (IX) | (1-2)2-3 stycznia 464[2] | 17ab grudnia | (16/17)17/18 gru 465 | 23-24 kwietnia 465 |
| 6. Artakserkses I | 21 Mesore (XII) | 21 Kislew (IX) | (29-30)30 lis – 1 gru 459[3] | 16ab grudnia | (14/15)15/16 gru 459 | 19-20 marca 459 |
| 9. Artakserkses I | 4 Tot (I) | 7 Kislew (IX) | (12-13)13-14 grudnia 456[4] | 15ab grudnia | (9/10)10/11 gru 456 | 14-15 kwietnia 456 |
| 14. Artakserkses I | 25 Famenot (VII) | 20 Siwan (III) | 6-7 lipca 451[5] | 14ab grudnia | 14/15 grudnia 451 | 19-20 kwietnia 451 |
| 19. Artakserkses I | 10 Mesore (XII) | 2 Kislew (IX) | 18-19 listopada 446[6] | 12a, 13b gru | 14/15 grudnia 446 | 25-26 marca 446 |
| 25. Artakserkses I | 19 Pachons (IX) | 14 Aw (V) | 26-27 sierpnia 440[7] | 11ab grudnia | 11/12 grudnia 440 | 17-18 kwietnia 440 |
| 28. Artakserkses I | 9 Pajni (X) | 7 Elul (VI) | 14-15 września 437[8] | 10ab grudnia | 10/11 grudnia 437 | 13-14 kwietnia 437 |
| 31. Artakserkses I | 25 Epifi (XI) | 25 Tiszre (VII) | 29-30 października 434[9] | 9a, 10b gru | 9/10 grudnia 434 | 12-13 kwietnia 434 |
| 38. Artakserkses I | 7 Famenot (VII) | 20 Siwan (III) | 11-12 czerwca 427[10] | 8ab grudnia | 7/8 grudnia 427 | 25-26 marca 427 |
| [4.] Dariusz II | 8 Farmuti (VIII) | 8 Tammuz (IV) | 10-11(11-12) lipca 420[11] | 6ab grudnia | 5/6(6/7) gru 420 | 6-7 kwietnia 420 |
| 8. Dariusz II | 22 Pajni (X) | 6 Tiszre (VII) | 21-22 września 416[12] | 5ab grudnia | 4/5 grudnia 416 | 24-25 marca 416 |
| 9. Dariusz II | 12 Tot (I) | 3 Kislew (IX) | 16-17 grudnia 416[13] | 5ab grudnia | 5/6 grudnia 416 | 22-23 kwietnia 416 |
| 14. Dariusz II | 9 Atir (III) | 24 Szewat (XI) | 10-11 lutego 410[14] | 4ab grudnia | 4/5 grudnia 411 | 28-29 marca 411 |
| 1. Artakserkses II | 29 Mesore (XII) | 24 Cheszwan (VIII) | 25-26 listopada 404[15] | 2ab grudnia | 2/3 grudnia 404 | 9-10 kwietnia 404 |
| 3. Artakserkses II | 8 Koiak (IV) | 20 Adar (XII) | 8-9 marca 402[16] | 1a, 2b gru | 1/2 grudnia 403 | 29-30 marca 403 |
Kalendarz żydowski z Elefantyny
[edytuj | edytuj kod]Powyższa tabela ukazuje, iż kalendarz wspólnoty żydowskiej na Elefantynie opierał się na kalendarzu babilońskim, jeżeli chodzi o nazwy miesięcy oraz początek roku w okresie równonocy wiosennej. Z drugiej zaś strony można zauważyć, iż (inaczej niż u Babilończyków) żydowski rok kalendarzowy mógł się rozpocząć kilka dni przed równonocą, czego przykładem jest dokument z 6. roku Artakserksesa I, który wskazuje na początek roku kalendarzowego dnia 19 marca 459 p.n.e. (w V wieku przed Chrystusem równonoc wiosenna przypadała na 25 lub 26 marca w kalendarzu juliańskim). Tym niemniej, wszystkie pozostałe dokumenty z V wieku p.n.e. wskazują na początek roku kalendarzowego w dniu równonocy wiosennej lub później (24 marca – 23 kwietnia). Drobna niezgodność kalendarza żydowskiego z kalendarzem babilońskim mogła wynikać z innych podstaw dla wyznaczania początku roku kalendarzowego. Dla Babilończyków punktem odniesienia był dzień równonocy wiosennej, zaś dla Izraelitów okres dojrzewania jęczmienia, który pozwalał na ofiarowanie pierwszych kłosów na Paschę (stąd starożytna hebrajska nazwa miesiąca Nisan brzmiała Abib, czyli ‘kłosy’). Czasami jęczmień dojrzewał wcześniej niż zwykle i wówczas żydowski rok kalendarzowy mógł się rozpocząć przed równonocą wiosenną.
Zgodność z datowaniem sotisowym
[edytuj | edytuj kod]Analiza danych przedstawionych w tabeli nie tylko dowodzi istnienia cyklu sotisowego, lecz także potwierdza jego przydatność dla datowania wydarzeń z I tysiąclecia przed Chrystusem. Jedynie w dokumencie z 19. roku rządów Artakserksesa I (18-19 listopada 446 p.n.e.) egipski rok kalendarzowy rozpoczął się 1 lub 2 dni później niż wskazywałoby na to datowanie sotisowe. We wszystkich pozostałych 15. przypadkach (zakładając, iż w dokumencie z 9. roku Artakserksesa I przeoczono dni epagomenalne) daty na dokumentach pokrywają się z przewidywaniami opartymi na założeniach:
- a) w latach 139-142 n.e. 1 Tot wypadał 19 lipca,
- b) w latach 136-139 n.e. 1 Tot wypadał 20 lipca.
Założenie b wydaje się bardziej prawdopodobne, gdyż wskazuje na zaledwie 1 dzień błędu w przypadku problematycznej daty z 19. roku Artakserksesa I oraz bardziej pokrywa się z informacjami Censorinusa niż założenie a (patrz datowanie sotisowe). Taka interpretacja sugerowałaby, iż w roku 139 n.e. nastąpiło zakończenie cyklu sotisowego w tym sensie, że obchodzono wówczas po raz ostatni początek roku astronomicznego w ostatnim dniu roku kalendarzowego, zaś nowy cykl rozpoczął się w roku 140 n.e. Oznaczałoby to także, iż zarówno w V wieku p.n.e., jak i w II wieku n.e. Egipcjanie świętowali wschód Sopdet 19 lipca według kalendarza juliańskiego.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ 11-12 września 471 p.n.e. = 18 Elul: 1 Elul rozpoczął się prawdopodobnie 25 sierpnia 471 p.n.e., gdyż ‘nowy’ księżyc był już dostrzegalny (godz. 18:16:14, wysokość kątowa księżyca 8°44′, widoczne 1.02% dysku, odległość kątowa od słońca 11°33′).
- ↑ 2-3 stycznia 464 p.n.e. = 18 Kislew: 1 Kislew rozpoczął się prawdopodobnie 16 grudnia 465 p.n.e., gdyż 15 grudnia ‘nowy’ księżyc był zbyt słabo widoczny (godz. 17:05:44, wysokość kątowa księżyca 7°46′, widoczne 0.60% dysku, odległość kątowa od słońca 8°51′).
- ↑ 30 listopada – 1 grudnia 459 p.n.e. = 21 Kislew: 1 Kislew rozpoczął się prawdopodobnie 10 listopada 459 p.n.e., gdyż 9 listopada ‘nowy’ księżyc był zbyt słabo widoczny (godz. 17:09:48, wysokość kątowa księżyca 7°41′, widoczne 0.54% dysku, odległość kątowa od słońca 8°26′).
- ↑ 13-14 grudnia 456 p.n.e. = 7 Kislew: 1 Kislew rozpoczął się 7 grudnia 456 p.n.e., gdyż 6 grudnia ‘nowy’ księżyc był raczej niewidoczny (godz. 17:03:47, wysokość kątowa księżyca 6°22′, widoczne 0.69% dysku, odległość kątowa od słońca 9°31′). W dacie dokumentu nie uwzględniono zapewne 5 dni epagomenalnych, po dodaniu których można ustalić, iż 1 Tot przypadał na 15 lub 16 grudnia 456 p.n.e.
- ↑ 6-7 lipca 451 p.n.e. = 20 Siwan: 1 Siwan rozpoczął się 17 czerwca 451 p.n.e. (godz. 18:29:29, wysokość kątowa księżyca 15°37′, widoczne 2.01% dysku, odległość kątowa od słońca 16°17′).
- ↑ 18-19 listopada 446 p.n.e. = 2 Kislew: 1 Kislew rozpoczął się 17 listopada 446 p.n.e. (godz. 17:06:19, wysokość kątowa księżyca 12°25′, widoczne 2.19% dysku, odległość kątowa od słońca 16°58′).
- ↑ 26-27 sierpnia 440 p.n.e. = 14 Aw: 1 Aw rozpoczął się najprawdopodobniej 13 sierpnia 440 p.n.e. (godz. 18:24:22, wysokość kątowa księżyca 8°45′, widoczne 1.04% dysku, odległość kątowa od słońca 11°41′).
- ↑ 14-15 września 437 p.n.e. = 7 Elul: 1 Elul rozpoczął się 8 września 437 p.n.e. (godz. 18:03:19, wysokość kątowa księżyca 11°24′, widoczne 1.43% dysku, odległość kątowa od słońca 13°42′).
- ↑ 29-30 października 434 p.n.e. = 25 Tiszre: 1 Tiszre rozpoczął się 5 października 434 p.n.e. (godz. 17:37:33, wysokość kątowa księżyca 9°8′, widoczne 2.21% dysku, odległość kątowa od słońca 17°03′).
- ↑ 11-12 czerwca 427 p.n.e. = 20 Siwan: 1 Siwan rozpoczął się 23 maja 427 p.n.e., gdyż 22 maja był jeszcze niewidoczny gołym okiem (godz. 18:18:29, wysokość kątowa księżyca 6°7′, widoczne 0.36% dysku, odległość kątowa od słońca 6°52′).
- ↑ 10-11 lipca 420 p.n.e. = 8 Tammuz: 1 Tammuz mógł rozpocząć się 3 lipca 420 p.n.e., gdyż ‘nowy’ księżyc był już dostrzegalny (godz. 18:33:56, wysokość kątowa księżyca 8°50′, widoczne 0.88% dysku, odległość kątowa od słońca 10°45′).
- ↑ 21-22 września 416 p.n.e. = 6 Tiszre: 1 Tiszre rozpoczął się 16 września 416 p.n.e. (godz. 17:55:42, wysokość kątowa księżyca 13°2′, widoczne 3.04% dysku, odległość kątowa od słońca 20°01′).
- ↑ 16-17 grudnia 416 p.n.e. = 3 Kislew: 1 Kislew rozpoczął się 14 grudnia 416 p.n.e. (godz. 17:05:20, wysokość kątowa księżyca 12°33′, widoczne 2.91% dysku, odległość kątowa od słońca 19°36′).
- ↑ 10-11 lutego 410 p.n.e. = 24 Szewat: 1 Szewat rozpoczął się 18 stycznia 410 p.n.e., gdyż 17 stycznia księżyc był niewidoczny gołym okiem (godz. 17:23:54, wysokość kątowa księżyca 7°0′, widoczne 0.44% dysku, odległość kątowa od słońca 7°33′).
- ↑ 25-26 listopada 404 p.n.e. = 24 Cheszwan: 1 Marcheszwan rozpoczął się 2 listopada 404 p.n.e. (godz. 17:13:24, wysokość kątowa księżyca 14°48′, widoczne 2.40% dysku, odległość kątowa od słońca 17°47′).
- ↑ 8-9 marca 402 p.n.e. = 20 Adar: 1 Adar rozpoczął się 17 lutego 402 p.n.e. (godz. 17:43:38, wysokość kątowa księżyca 10°48′, widoczne 1.11% dysku, odległość kątowa od słońca 12°04′).
