Prawo Bartholomaego

Prawo Bartholomaego – prawo głosowe sformułowane w 1885 roku przez niemieckiego indoeuropeistę i indologa Christiana Bartholomaego, opisujące rozwój sekwencji dźwięcznej spółgłoski przydechowej (aspirowanej) [bʰ dʰ gʰ] i bezdźwięcznej spółgłoski nieprzydechowej [p t k] w sekwencję dźwięcznej spółgłoski nieprzydechowej [b d g] i dźwięcznej spółgłoski przydechowej [bʰ dʰ gʰ] . Przyjmuje się, że rozwój ten składa się z dwóch stadiów:

• W pierwszym stadium bezdźwięczna spółgłoska nieprzydechowa zostaje zasymilowana z poprzedzającą ją dźwięczną spółgłoską przydechową pod względem dźwięczności i przydechu, tak że dwie dźwięczne spółgłoski przydechowe występują po sobie.
• W drugim stadium pierwsza dźwięczna spółgłoska przydechowa traci przydech.

Zapis formalny: DʰT > DʰDʰ > DDʰ

Gdzie: Dʰ = spółgłoska dźwięczna przydechowa; D = spółgłoska dźwięczna nieprzydechowa; T = spółgłoska bezdźwięczna nieprzydechowa

Prawo Bartholomaego zachodzi w językach indoirańskich.

Przykład

Od staroindyjskiego rdzenia czasownikowego labh- „pojmać” tworzony jest imiesłów przymiotnikowy przeszły bierny (dawny indoeuropejski przymiotnik odczasownikowy) przez dodanie przyrostka -ta-. Forma tego imiesłowu brzmi labdha- „pojmany”, gdzie -t- w sufiksie upodobniło się do bʰ pod względem dźwięczności i przydechu, a bʰ w rdzeniu straciło przydech.

Bibliografia

• Helmut Glück (red.): Metzler Lexikon Sprache. Wyd. J. B. Metzler, Stuttgart, Weimar, wydanie trzecie, 2005.
• Kazimierz Polański: Prawo Bartholomaego. W: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Red. Kazimierz Polański. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 418. ISBN 83-04-03001-2.