Reforma administracyjna Łotwy (2021)

Reforma administracyjna Łotwy – reforma zmieniająca podział administracyjny Łotwy, której głównymi skutkami było wprowadzenie podziału państwa na 36 powiatów i 7 miast wydzielonych. Weszła w życie 1 lipca 2021 r.

Historia prac nad reformą

Prace nad reformą administracyjną

W 2015 r. Ministerstwo Ochrony Środowiska i Rozwoju Regionalnego (VARAM) zaproponowało znaczne ograniczenie liczby powiatów. Jedna z proponowanych opcji przewidywała zmniejszenie liczby powiatów do 49, przy zachowaniu dziewięciu miast wydzielonych^[1].

W deklaracji Rady Ministrów z początku 2019 r. Krišjānis Kariņas zobowiązał się do przeprowadzenia do 2021 r. reformy samorządów lokalnych, polegającej na połączeniu obszarów administracyjnych w bardziej zrównoważone i silniejsze ekonomicznie jednostki. W marcu Sejm przyjął przygotowany przez VARAM projekt ustawy o kontynuacji reformy administracyjno-terytorialnej.

Prace nad nową wersją ustawy miały zakończyć się do 1 grudnia 2019 r.^[2] W kwietniu pod dyskusję poddano przygotowany przez VARAM projekt reformy administracyjnej Łotwy na rok 2021, który zakładał zmniejszenie liczby powiatów ze 119 do 35. Minister Juris Pūce przyznał, że stworzona przez VARAM mapa nowych powiatów i parafii wygląda bardzo podobnie do mapy rejonów łotewskich z czasów ZSRR^[3].

W projekcie planowano przekształcenie wszystkich istniejących do 2009 r. miast rejonowych w stolice nowych powiatów oraz połączenie siedmiu miast wydzielonych (z wyjątkiem Rygi i Jurmały) z otaczającymi je powiatami. Na terenie dawnego rejonu ryskiego planowano zmniejszyć liczbę powiatów z 16 do 6, pozostawiając powiaty Ādaži, Ķekava, Mārupe, Olaine, Salaspils, Ulbroka i Sigulda^[4].

17 września 2019 r. Rada Ministrów przyjęła raport koncepcyjny „O podziale terytorialno-administracyjnym” przygotowany przez VARAM, zlecający przygotowanie projektu ustawy do rozpatrzenia w Sejmie do 21 listopada^[5]. 15 października Rada Ministrów zatwierdziła ostateczną wersję projektu „Ustawy o terytoriach administracyjnych i gminach”, która przewidywała utworzenie 39 terytoriów administracyjnych – 5 miast znaczenia krajowego (Dyneburg, Jurmała, Lipawa, Rzeżyca i Ryga) oraz 34 powiatów^[6].

Wdrożenie reformy

22 czerwca 2020 r. prezydent Egils Levits podpisał nową ustawę, która przewidywała utworzenie 42 jednostek administracyjnych z dniem 1 lipca 2021 r. – 7 miast wydzielonych (Dyneburg, Jełgawa, Jurmała, Lipawa, Rzeżyca, Ryga i Windawa) oraz 35 powiatów, z których wiele powstało na terenach wcześniejszych powiatów. Odtąd miasta Republiki Łotewskiej zostały podzielone na miasta znaczenia krajowego i miasta powiatowe. Miastami znaczenia krajowego są Dyneburg, Jełgawa, Jēkabpils, Jurmała, Lipawa, Ogre, Rzeżyca, Ryga, Valmiera i Windawa (trzy z nich nie są odrębnymi gminami, ale należą do powiatów jako jednostki podziału terytorialnego). Zgodnie z uchwaloną ustawą prawa miejskie nadano Koknese i Ekawie 1 lipca 2021 r., natomiast Ādaži, Mārupe i Ķekava stały się miastami 1 lipca 2022 r.^[7]

Zmiany po wyrokach Sądu Konstytucyjnego

W trakcie reformy kilka gmin zakwestionowało zmiany przed Sądem Konstytucyjnym. 12 marca 2021 r. Sąd Konstytucyjny uznał, że przyłączenie parafii Skulte do powiatu Saulkrasti i jej oddzielenie od powiatu Limbaži jest niezgodne z konstytucją^[8]. 28 maja 2021 r. Sąd Konstytucyjny rozpatrzył także skargę powiatu Varakļani dotyczącą jego przyłączenia do powiatu Rzeżyca i uznał, że likwidacja powiatu Varakļani była niezgodne z konstytucją. Zgodnie z tym wyrokiem utworzono odrębny powiat Varakļani. W rezultacie wybory w okręgach Varakļani i Rēzekne zostały przełożone na 11 września 2021 r.^[1]

W czerwcu 2021 r. Sąd Konstytucyjny rozpatrzył także skargę powiatu Ilūkste w sprawie jego przyłączenia do powiatu Górnej Dźwiny oraz skargę powiatu Ozolneke w sprawie jego przyłączenia do powiatu Jełgawa. W obu sprawach Sąd Konstytucyjny uznał, że zarówno przyłączenie powiatu Ilūkste do powiatu Augšdaugava, jak i powiatu Ozolneke do powiatu Jełgawa jest niezgodne z konstytucją. Jednak w odróżnieniu od wyroku dot. powiatu Varakļani, przepisy weszły w życie 1 stycznia 2022 r. Do tego czasu Sejm musiał zdecydować, w jaki sposób skorygować sporne przepisy^[9]. W rezultacie w grudniu 2021 Sejmowa Komisja ds. Reformy Administracyjno-Terytorialnej podjęła decyzję o przyłączeniu Dyneburga, Jełgawy, Rzeżycy i Windawy do sąsiednich powiatów w 2029 r., rozwiązując problem braku ośrodków regionalnych lub miast wydzielonych w powiatach^[10]. 13 czerwca 2024 r. Sejm podjął decyzję o przyłączeniu powiatu Varakļani do powiatu Madona w 2025 r.^[11]

Charakterystyka nowego podziału administracyjnego

Miasta wydzielone

Lp.	Miasto	Status od	Powierzchnia w km²	Ludność (2024)^[12]	Gęstość zaludnienia
1.	Dyneburg	1940	72,5	77 799	1 073,4
2.	Jełgawa	1940	60,1	54 701	910,2
3.	Jēkabpils	2009	23,0	21 150	919,6
4.	Jurmała	1959	100,0	52 154	521,5
5.	Lipawa	1940	60,4	66 680	1 104,5
6.	Ogre	2021	13,6	22 767	1 674,0
7.	Ryga	1931	253,1	605 273	2 391,4
8.	Rzeżyca	1952	17,5	26 131	1 494,9
9.	Valmiera	2009	19,4	22 376	1 156,4
10.	Windawa	1940	55,4	32 634	589,1

Powiaty i ich podział

Lp.	Powiat	Stolica	Miasta	Gminy	Powierzchnia w km²	Ludność (2024)^[13]	Gęstość zaludnienia
1.	Ādaži	Ādaži	1	2	242,9	23 281	95,8
2.	Aizkraukle	Aizkraukle	4	18	2274,3	28 618	12,6
3.	Alūksne	Alūksne	1	15	1699,8	13 059	7,7
4.	Balvi	Balvi	2	19	2386,3	17 910	7,5
5.	Bauska	Bauska	2	18	2174,9	40 906	18,8
6.	Dobele	Dobele	2	19	1629,4	27 474	16,9
7.	Górna Dźwina	Dyneburg	2	25	2523,6	24 361	9,7
8.	Gulbene	Gulbene	1	13	1876,1	18 740	10,0
9.	Jēkabpils	Jēkabpils	3	22	2996,1	39 276	13,1
10.	Jełgawa	Jełgawa	0	16	1604,1	32 053	20,0
11.	Kieś	Kieś	2	21	2668,2	40 943	15,3
12.	Krasław	Krasław	2	24	2288,9	19 833	8,7
13.	Kuldyga	Kuldyga	2	18	2505,2	26 956	10,8
14.	Kurlandia Południowa	Grobiņa	5	26	3629,5	32 708	9,0
15.	Ķekava	Ķekava	3	3	454,5	31 303	68,9
16.	Limbaži	Limbaži	5	14	2440,8	27 852	11,4
17.	Līvāni	Līvāni	1	5	624,6	10 215	16,4
18.	Lucyn	Lucyn	3	22	2411,4	20 745	8,6
19.	Madona	Madona	3	19	3354,8	27 255	8,1
20.	Mārupe	Mārupe	1	3	347,2	37 025	106,7
21.	Ogre	Ogre	4	16	1839,4	57 689	31,4
22.	Olaine	Olaine	1	1	297,0	20 658	69,6
23.	Preiļi	Preiļi	1	14	1419,4	15 768	11,1
24.	Ropaži	Ulbroka	1	3	536,0	35 178	65,6
25.	Rzeżyca	Rzeżyca	1	28	3088,9	28 305	9,2
26.	Salaspils	Salaspils	1	1	127,0	23 694	186,6
27.	Saldus	Saldus	2	19	2179,5	26 320	12,1
28.	Saulkrasti	Saulkrasti	1	2	277,8	9926	35,7
29.	Sigulda	Sigulda	1	7	1030,1	31 469	30,5
30.	Smiltene	Smiltene	2	14	1801,3	17 697	9,8
31.	Talsi	Talsi	4	18	2744,0	34 675	12,6
32.	Tukums	Tukums	2	21	2450,0	43 641	17,8
33.	Valka	Valka	1	5	908,0	7501	8,3
34.	Valmiera	Valmiera	5	26	2946,0	50 283	17,1
35.	Varakļāni	Varakļāni	1	2	279,0	2890	10,4
36.	Windawa	Windawa	1	12	2472,0	10 303	4,2