Sasanka wiosenna

Sasanka wiosenna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	sasanka
Gatunek	sasanka wiosenna
	Nazwa systematyczna
	Pulsatilla vernalis (L.) Mill.; Gard. Dict. ed. 8.: n.° 3 (1768)
Synonimy
	Anemone vernalis L.;
	Anemone vernalis L.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sasanka wiosenna (Pulsatilla vernalis (L.) Mill.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jaskrowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Sasanka wiosenna występuje w stanie dzikim w środkowej Europie od północnej Hiszpanii po Finlandię, Karelię w Rosji i Bułgarię^[5]. Przez Polskę przebiega wschodnia granica jej zasięgu, największe centrum występowania znajduje się w Borach Tucholskich, na rozproszonych stanowiskach była też znajdowana w środkowej i południowej Polsce, na większości istniejących dawniej stanowisk (np. w Wielkopolsce i Sudetach) zanikła^[5]. W całym łuku Karpat występuje jedynie w Tatrach, potwierdzone zostało tutaj jej występowanie na kilku tylko stanowiskach: Skrajna Turnia (ściana północno-wschodnia), Mała Koszysta (grzbiet nad Świstówką Waksmundzką), Wrota Chałubińskiego^[5].

Morfologia

Łodyga: Owłosiona, po przekwitnięciu znacznie się wydłuża. Ma przeważnie 5–15 cm, a niekiedy do 35 cm. Pod ziemią posiada silne i rozgałęzione kłącze, z którego wyrasta kilka łodyg.
Liście: Odziomkowe w przyziemnej rozetce, zimotrwałe, pojedynczo pierzaste. Dolne liście łodygowe nieparzystopierzaste – sieczne lub wrębne. Wszystkie liście silnie owłosione.
Kwiaty: Jeden, duży, szczytowy, fioletowy kwiat na łodydze, zwieszający się w dół. Kwiat rozwarty, z zewnątrz jasnofioletowy lub niebieski (czasami trafiają się kwiaty białe), wewnątrz biały. Okwiat z zewnątrz filcowato owłosiony. Nie jest zróżnicowany na kielich i koronę. Kwiaty o długości 2–3 cm są początkowo dzwonkowate, później rozpostarte. Znamię słupka nitkowato wydłużone, po przekwitnięciu zamienia się w ość owocu. Wewnątrz kwiatów oprócz pręcików występują prątniczki.
Owoce: Po przekwitnięciu, owoc zbiorowy zawierający niełupki wygląda jak puchata kula. Niełupka zrośnięta jest z odstająco, jedwabiście owłosioną szyjką słupka.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od marca do czerwca. Roślina owadopylna. Rośnie w świetlistych borach, na wrzosowiskach, suchych, trawiastych skarpach, murawach. Preferuje siedliska nasłonecznione lub okresowo tylko ocienione, świeże i umiarkowanie suche, na glebach piaszczystych, o odczynie od umiarkowanie kwaśnego do obojętnego. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Festuco-versicoloris-Agrostietum^[6]. Roślina trująca, ziele (Herba Pulsatille) zawiera alkaloidy – protoanemoninę i anemoninę o własnościach trujących. Liczba chromosomów 2n = 16^[7].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[8]: V (narażony na wyginięcie); 2016: EN (zagrożony)^[9].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001): VU (narażony); 2014: EN (zagrożony)^[10].

Na niżu jest trudna do ochrony, gdyż rośnie zazwyczaj na leśnych przecinkach i wzdłuż dróg leśnych, w Tatrach zagrożone są niektóre jej stanowiska na szlakach turystycznych, głównym jednak zagrożeniem jest gospodarka leśna powodująca zniszczenie jej stanowisk^[11].

Zmienność

Tworzy mieszańce z sasanką łąkową, s. otwartą i s. zwyczajną^[7].

Zastosowanie i uprawa

Roślina ozdobna, w Europie jeden z częściej uprawianych gatunków sasanki^[12]. Ze względu na to, że kwitnie wczesną wiosną, jest często sadzona w ogródkach przydomowych, zwłaszcza w ogrodach skalnych. Ozdobna jest również po przekwitnięciu. Nadaje się na rabaty i do ogródków skalnych.
Uprawiana jest zazwyczaj z nasion, bardzo łatwo rozmnaża się też przez podział rozkrzewionych kęp^[12]. Wymaga gleb lekkich i dobrze wapnowanych, stanowiska słonecznego, lub nieco tylko zacienionego^[12]. Po kilku latach bryła korzeniowa ulega nadmiernemu zagęszczeniu, należy ją wówczas wykopać i przerzedzić.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ ^a ^b Pulsatilla vernalis (L.) Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-04].
↑ Pulsatilla vernalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

Bibliografia

Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[powo-3] Pulsatilla vernalis (L.) Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-04].

[iucn-4] Pulsatilla vernalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[A-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[klucz-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[8] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[10] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[11] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[E-12] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]