Visar Zhiti

Visar Zhiti
Data i miejsce urodzenia	2 grudnia 1952 ; Durrës
Narodowość	albańska
Język	albański
Alma Mater	Instytut Pedagogiczny w Szkodrze
Dziedzina sztuki	poezja, tłumaczenia
	Ważne dzieła
	Rapsodia e jetës së trëndafilave
	Nagrody
	Leopardi d’oro; Ada Negri

Visar Zhiti (ur. 2 grudnia 1952 w Durrësie) – poeta, prozaik dziennikarz i tłumacz albański.

Życiorys

Był synem aktora i poety Hekurana Zhitiego. Urodził się w Durrësie, ale dorastał w mieście Lushnja, gdzie ukończył szkołę średnią. Po ukończeniu studiów pedagogicznych w Szkodrze rozpoczął pracę nauczyciela w Kukësie. W tym okresie opublikował pierwsze swoje utwory w magazynach literackich. W 1973 przygotował do druku tomik Rapsodia e jetës së trëndafilave (alb. Rapsodia z życia róż). Przekazał go do wydawnictwa Naim Frashëri w czasie, kiedy rozpoczynała się czystka, do której doszło po IV Plenum APP (określana jako czystką liberałów). Zhiti, którego ojciec już wcześniej był krytykowany przez władze partyjne stał się jednym z kozłów ofiarnych. Manuskrypt przekazany do wydawnictwa stał się głównym dowodem w sprawie, świadczącym jakoby Zhiti popełnił ideologiczne błędy i odszedł od obowiązującej formuły socrealizmu. Uznany za przez władze partyjne za winnego antykomunistycznej agitacji nie doczekał się obrony ze strony środowiska literatów. W październiku 1979 został potępiony przez to środowisko.

Aresztowany 8 listopada 1978 w Kukësie, gdzie cały czas uczył w szkole był przez kilka miesięcy trzymany w areszcie śledczym^[1]. W tym okresie nadal pisał wiersze. Na procesie, który odbył się w kwietniu 1980 został skazany na 13 lat więzienia^[2]. Początkowo karę odbywał w Tiranie, a następnie w obozach pracy w Spaçu i w Qafë-Barze. Uwolniony 28 stycznia 1987 otrzymał zgodę na pracę w cegielni w Lushnji, gdzie pozostał pod ścisłym nadzorem Sigurimi do 1990 r.

Jesienią 1991 V.Zhiti wyjechał do Włoch i pracował w Mediolanie do lipca 1992. Rok później otrzymał stypendium fundacji Heinricha Bölla, co umożliwiło mu wyjazd do Niemiec, a w 1994 do USA. Po powrocie do Albanii pracował jako dziennikarz, aby po krótkim czasie stanąć na czele wydawnictwa Naim Frashëri, a następnie podjąć pracę w kancelarii parlamentu Albanii. W tym czasie dzielił biuro z jednym z pisarzy, którzy go oskarżali w 1979 r.

W wyborach parlamentarnych 1996 V. Zhiti zdobył mandat deputowanego, ale zdegustowany jakością życia politycznego szybko wycofał się z czynnej działalności politycznej. W 1997 r. został attaché kulturalnym w ambasadzie albańskiej w Rzymie, gdzie pracował do 1999^[3]. W tym czasie powrócił do intensywnej twórczości literackiej, powracając w swojej twórczości do okresu uwięzienia. W 1999 r. W 2015 został wybrany ambasadorem Albanii przy Stolicy Apostolskiej^[4].

Jest żonaty (żona Edlira), miał syna Atjona (zm. 2014)^[5]. Mieszka w Chicago.

Twórczość

Jest autorem siedmiu tomików wierszy i trzech powieści. 110 wierszy, które znalazły się w tomiku, opublikowanym w 1994 to w większości utwory powstałe w okresie uwięzienia, które zachowały się w pamięci poety albo w jego zapiskach z tego okresu^[6]. Tomik wydany w 2000 r. poświęcił wydarzeniom w Kosowie. Był tłumaczony na język włoski. Za swoje dzieła otrzymał kilka prestiżowych nagród, w tym włoską Leopardi d’oro, a w 1997 nagrodę Ada Negri. Jest członkiem Międzynarodowej Akademii Sztuk Alfonso Grassiego i Europejskiej Akademii Nauk i Sztuk^[7].

W dorobku Zhitiego znajdują się także tłumaczenia dzieł Matki Teresy z Kalkuty, Federico Garcii Lorki i Mario Luziego.

Antologie

Lajmëtarët e vrarë: antologji: portrete, poezi e prozë (Zamordowani posłańcy: antologia: portrety, poezja i proza), Tirana 2014

Poezja

Kujtesa e ajrit (Pamięć powietrza), Tirana 1993.
Hedh një kafkë te këmbët tuaja (Rzucam czaszkę do twych stóp), Tirana 1994.
Mbjellja e vetëtimave (Rozsiewanie błyskawic), Skopje 1994.
Dyert e gjalla (Żywe drzwi), Tirana 1995.
Kohë e vrarë në sy (Czas zamordowany w oku), Prisztina 1997.
Si shkohet në Kosovë (Gdzie jest droga do Kosowa), Tirana 2000.
Rrugët e ferrit: burgologji (Droga do piekła: burgologja), Tirana 2001.
Thesaret e frikës (Skarbce strachu), Tirana 2005.
Dorëshkrimet e fshehta të burgut: poezi, Tirana 2021.

Proza

Këmba e Davidit (Noga Dawida), Tirana 1996
Valixhja e shqyer e përrallave (Walizka pełna bajek), Prisztina 1997.
Ferri i çarë: roman i vërtetë (Pęknięte piekło: prawdziwa powieść), Tirana 2002.
Funerali i pafundmë: roman (Niekończący się pogrzeb), Tirana 2003.
Perëndia mbrapsht dhe e dashura, Tirana 2004.
Shekull tjetër: tregime, Tirana 2008 (Inny wiek, opowiadania)
Në kohën e britmës, Tirana 2009 (Czas krzyku, powieść)

Krytyka literacka

V.V. dhe një vrasje e munguar : sprovë me biseda të ndërprera, copa dokumentesh, letra dhe poezi, Tirana 2006
Panteoni i nëndheshëm ose Letërsia e dënuar: avitje për të kaluar murin, Tirana 2010

Przypisy

↑ Dëshmia e rrallë e poetit Visar Zhiti për arrestimin e tij më 8 nëntor 1978 [online], rd.al [dostęp 2021-05-29] (alb.).
↑ Visar Zhiti. kujto.al. [dostęp 2020-05-29]. (alb.).
↑ Më 2 dhjetor 1952 lindi Visar Zhiti, shkrimtar i shquar shqiptar. voal.ch. [dostęp 2024-07-02]. (alb.).
↑ Biogram ambasadora.
↑ Aksidentohet per vdekje djali i poetit Visar Zhiti.
↑ Zhitiemu jest przypisywane autorstwo pojęcia burgologija, określającego literaturą tworzoną w Albanii przez byłych więźniów politycznych, odnoszącą się do okresu ich uwięzienia - zob. Myrvete Dreshaj – Baliu, Bahtije Gërbeshi – Zylfiu. Albanian Contemporary Literature by Political Prisoners, Балканистичен Форум 2014/2, s. 214
↑ Visar Zhiti.

Bibliografia

Kevin Higgins: Poetry, politics and Dorothy gone horribly astray: criticism. Lapwing Publications: 2006, s. 47. ISBN 1-905425-40-6.
Visar Zhiti: The condemned apple: selected poetry. Green Integer: 2005. ISBN 19312-4-372-7.
Totalny ateizm - wywiad [online], krakow.niedziela.pl [dostęp 2021-02-06] (pol.).

[1] Dëshmia e rrallë e poetit Visar Zhiti për arrestimin e tij më 8 nëntor 1978 [online], rd.al [dostęp 2021-05-29] (alb.).

[2] Visar Zhiti. kujto.al. [dostęp 2020-05-29]. (alb.).

[3] Më 2 dhjetor 1952 lindi Visar Zhiti, shkrimtar i shquar shqiptar. voal.ch. [dostęp 2024-07-02]. (alb.).

[4] Biogram ambasadora.

[5] Aksidentohet per vdekje djali i poetit Visar Zhiti.

[6] Zhitiemu jest przypisywane autorstwo pojęcia burgologija, określającego literaturą tworzoną w Albanii przez byłych więźniów politycznych, odnoszącą się do okresu ich uwięzienia - zob. Myrvete Dreshaj – Baliu, Bahtije Gërbeshi – Zylfiu. Albanian Contemporary Literature by Political Prisoners, Балканистичен Форум 2014/2, s. 214

[7] Visar Zhiti.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]