Wełniak

Wełniak
	Lagothrix
	É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812
	; Wełniak brunatny (L. lagotricha)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Rodzina	czepiakowate
Podrodzina	czepiaki
Rodzaj	wełniak
	Typ nomenklatoryczny
	Lagothrix humboldtii É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Simia lagothricha Humboldt, 1812)
Synonimy
	Gastrimargus Spix, 1823; Lagotrix: F. Cuvier, 1829; Oreonax O. Thomas, 1927; Lagothris: Rochereau, 1961;
	Gastrimargus Spix, 1823; Lagotrix: F. Cuvier, 1829; Oreonax O. Thomas, 1927; Lagothris: Rochereau, 1961;
Gatunki
	2 gatunki – zobacz opis w tekście
	2 gatunki – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wełniak^[6], wełnik^[6] (Lagothrix) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny czepiaków (Atelinae) w obrębie rodziny czepiakowatych (Atelidae).

Rozmieszczenie grograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Południowej^[7]^[8]^[9]^[10].

Morfologia

Długość ciała 40–65 cm, ogona 53–80 cm; masa ciała samic 5–7 kg, samców 7–10 kg^[10]^[11].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1812 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire w artykule poświęconym tabelom systematycznym zwierząt czworonożnych, obejmującym ssaki, opublikowanym w roczniku Annales du Muséum national d’histoire naturelle^[1]. Geoffroy Saint-Hilaire wymienił dwa gatunki – Simia lagothricha Humboldt, 1811 i Simia cana É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1811 – z których gatunkiem typowym jest Simia lagothricha Humboldt, 1811 (wełniak brunatny).

Etymologia

Lagothrix (Lagotrix, Lagothris): gr. λαγως lagōs ‘zając’; θριξ thrix, τριχος trikhos ‘włosy’^[12].
Gastrimargus: gr. γαστριμαργος gastrimargos ‘żarłoczny’^[13]. Gatunek typowy: Spix wymienił dwa gatunki – Gastrimargus olivaceus Spix, 1823 (= Simia cana É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812) i Gastrimargus infumatus Spix, 1823 (= Simia lagothricha Humboldt, 1811) – z których gatunkiem typowym jest Gastrimargus olivaceus Spix, 1823 (= Simia cana É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812).
Oreonax: gr. ορος oros, ορεος oreos ‘góra’^[14]; αναξ anax, ανακτος anaktos ‘władca, pan’^[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia flavicauda Humboldt, 1812.

Podział systematyczny

Tradycyjnie do rodzaju Lagothrix zalicza się cztery gatunki (L. lagothricha, L. lugens, L. poeppiggii i L cana)^[8], ale dane molekularne sugerują, że istnieje tylko jeden gatunek z kilkoma podgatunkami^[16]; ponadto L. flavicauda tradycyjnie umieszczany w monotypowym rodzaju Oreonax^[9] jest blisko spokrewniony z L. lagotricha tschudii i L. lagotricha cana, i powinien być umieszczony w rodzaju Lagothrix^[16]. Do rodzaju należą następujące gatunki^[17]^[11]^[7]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[6]	Podgatunki^[10]^[7]^[11]	Rozmieszczenie geograficzne^[10]^[7]^[11]	Podstawowe wymiary^[10]^[11]^[b]	Status IUCN^[18]
	Lagothrix lagotricha	(Humboldt, 1812)	wełniak brunatny	5 podgatunków	Kolumbia, północno-wschodni Ekwador, wschodnie Peru, północno-zachodnia Boliwia i północno-zachodnia Brazylia (na wschód od rzek Tapajós i Juruena); może wystąpić w Wenezueli	DC: 46–65 cm DO: 53–80 cm MC: 5–10 kg	VU
	Lagothrix flavicauda	(Humboldt, 1812)	wełnik żółtoogonowy	gatunek monotypowy	endemit Peru (kilka rozproszonych obszarów na wschodnich zboczach Andów, wzdłuż podziału rzek Marañón/Huallaga); zakres wysokości: 1400–2700 m n.p.m.	DC: 40–54 cm DO: 65–63 cm MC: 5,7–10 kg	CR

Kategorie IUCN: VU – gatunek narażony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Uwagi

↑ ^a ^b Niepoprawna późniejsza pisownia Lagothrix É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum national d’histoire naturelle”. 19, s. 106, 1812. (fr.).
↑ J.B. von Spix: Simiarum et Vespertilionum Brasiliensium species novae. Monachii: typis F.S. Hübschmanni, 1823, s. 39. (ang.).
↑ F. Cuvier: Zoologie = Mammalogie. W: C. Sonnini (red.): Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Strasbourg & Paris: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 399. (fr.).
↑ O. Thomas. A remarkable new monkey from Peru. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 19 (109), s. 156, 1927. DOI: 10.1080/00222932708633584. (ang.).
↑ H.J. Rochereau. Los Tunebos. Grupo Unkasia. (Datos etnográficos, etnobotánicos y etnozoológicos recogidos entre los años de 1914 y 1939). „Revista Colombiana de Antropología”. 10, s. 71, 1961. DOI: 10.22380/2539472X.1640. (hiszp.).
↑ ^a ^b ^c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 218. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lagothrix. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Oreonax. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 545–547. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 142. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 362.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 291.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 176.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 17.
↑ ^a ^b M. Ruiz-García, M. Pinedo-Castro & J.M. Shostell. How many genera and species of woolly monkeys (Atelidae, Platyrrhine, Primates) are there? The first molecular analysis of Lagothrix flavicauda, an endemic Peruvian primate species. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 79, s. 179–198, 2014. DOI: 10.1016/j.ympev.2014.05.034. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-10-10]. (ang.).
↑ Taxonomy: Lagothrix – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-10-10]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Waszyngton: Government Printing Office, 1904, s. 71-718, seria: North American Fauna. (ang.).
E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[npp-3] Niepoprawna późniejsza pisownia Lagothrix É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812.

[19] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Geoffroy-1] É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum national d’histoire naturelle”. 19, s. 106, 1812. (fr.).

[Spix-2] J.B. von Spix: Simiarum et Vespertilionum Brasiliensium species novae. Monachii: typis F.S. Hübschmanni, 1823, s. 39. (ang.).

[cuv-4] F. Cuvier: Zoologie = Mammalogie. W: C. Sonnini (red.): Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Strasbourg & Paris: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 399. (fr.).

[Thomas-5] O. Thomas. A remarkable new monkey from Peru. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 19 (109), s. 156, 1927. DOI: 10.1080/00222932708633584. (ang.).

[roch-6] H.J. Rochereau. Los Tunebos. Grupo Unkasia. (Datos etnográficos, etnobotánicos y etnozoológicos recogidos entre los años de 1914 y 1939). „Revista Colombiana de Antropología”. 10, s. 71, 1961. DOI: 10.22380/2539472X.1640. (hiszp.).

[Cichocki&inni-7] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-8] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 218. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lagothrix. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].

[Wilson&Reeder2-10] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Oreonax. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].

[Rylands&inni-11] A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 545–547. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-12] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 142. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/370/mode/1up_362]-13] Palmer 1904 ↓, s. 362.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/299/mode/1up_291]-14] Palmer 1904 ↓, s. 291.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=216_176]-15] Jaeger 1959 ↓, s. 176.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=57_17]-16] Jaeger 1959 ↓, s. 17.

[Ruiz-García&inni-17] M. Ruiz-García, M. Pinedo-Castro & J.M. Shostell. How many genera and species of woolly monkeys (Atelidae, Platyrrhine, Primates) are there? The first molecular analysis of Lagothrix flavicauda, an endemic Peruvian primate species. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 79, s. 179–198, 2014. DOI: 10.1016/j.ympev.2014.05.034. (ang.).

[mdd-18] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-10-10]. (ang.).

[20] Taxonomy: Lagothrix – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-10-10]. (ang.).

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[b]

[18]