Wikipedysta:Tvmsi/Prawo do obrony

Prawo do obrony zawarte jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 42

1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.
2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.
3. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

• Artykuł ten ustanawia zasadę prawa do obrony każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania tj: od momentu przedstawienia zarzutów podejrzanemu lub przesłuchania osoby w charakterze podejrzanego w toku postępowania przygotowawczego aż do uprawomocnienia wyroku sądowego.

• Zasada ta stanowi jedną z istotnych gwarancji praworządnego wymiaru sprawiedliwości. Posiada ona dwojaki charakter materialny i formalny. Umożliwia oskarżonemu, podejrzanemu oraz skazanemu prowadzenia osobistej obrony (obrona materialna), a także korzystanie z pomocy obrońcy, którym jest adwokat (obrona formalna) Zapewnienie prawa do obrony wymaga spełnienia wielu zasad procesowych, przede wszystkim umożliwienia oskarżonemu podejmowania wszystkich czynności procesowych, w ramach uprawnień przewidzianych dla stron, zmierzających do odparcia stawianych mu zarzutów.

Gwarancje procesowe

Realizacji prawa do obrony służą liczne gwarancje zawarte w przepisach procesowych np.: Kodeks Postępowania Karnego.

Art. 6. Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć.

• Należy zaznaczyć, że wraz z dostosowywaniem procedur sądowych do standardów międzynarodowych w ostatnich latach zasada P D O została zagwarantowana w postępowaniu przygotowawczym, wcześniej bowiem o dopuszczeniu adwokata do czynności w tym postępowaniu mógł decydować arbitralnie prokurator. Obecnie P D O staje się prawem podmiotowym i nie podlega wykładni zwężającej.
• Prawo do obrony obejmuje udział oskarżonego w rozprawie głównej i innych czynnościach procesowych, możliwość wypowiedzenia się o przeprowadzonych dowodach, przejmowania własnej inicjatywy, zaskarżania orzeczeń organów procesowych. Istotne znaczenie z punktu widzenia praw. Do Obr. Ma zasada domniemania niewinności oskarżonego. Przyjęcie jej powoduje bowiem przekształcenie P D O w obowiązek obrony, wskutek czego oskarżony zostaje zwolniony z obowiązku dostarczenia dowodów w swojej własnej sprawie.
• Potwierdzeniem tak ukształtowanej pozycji oskarżonego jest zakaz wymagania od niego aktywności w procesie w tym w szczególności prawo odmowy składania wyjaśnień.
• Niemniej ważny wpływ na realizację P D O wywiera przyjęcie na gruncie polskiego prawa zasady In dubio pro reo. Gwarancją P D O jest także prawo oskarżonego do odwołania się od każdego wyroku skazującego.

Potwierdzeniem tego może być:

• 2000.12.01 wyrok SN V KKN 373/98 Prok.i Pr. 2001/5/9

• W toku rozprawy odwoławczej sąd dokonuje czynności procesowych, w których strony mają prawo wziąć udział, a realizując swoje uprawnienia mogą składać wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski ustnie lub na piśmie (art. 403 § 2 d.k.p.k.; analogicznie - art. 453 § 2 k.p.k. z 1997 r.). Korzystanie z tych uprawnień przez oskarżonego jest zarazem wykonywaniem gwarantowanego mu konstytucyjnie prawa do obrony we wszystkich stadiach postępowania (art. 42 ust. 2 Konstytucji RP i art. 9 k.p.k.).

• Dla zapewnienia warunków do realnego wykorzystania uprawnień służących stronom, w tym prawa oskarżonego do obrony, ustawodawca zdecydował w przepisie art. 102 § 2 d.k.p.k., że czynności procesowej nie przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona do wzięcia w niej udziału nie stawiła się, a zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn. Rozumując a minori ad maius należy przyjąć, że odstąpienie od przeprowadzenia czynności procesowej staje się tym bardziej nieodzowne, jeżeli osoba uprawniona usprawiedliwiła swoją nieobecność obiektywną niemożnością stawienia się w czasie i miejscu wyznaczonym przez organ procesowy.

Dz.U.97.89.555: art.6; art.117; art.453 Dz.U.97.78.483: art.42 ust.2 Dz.U.69.13.96: art.102; art.403

Prawo do obrońcy

Najistotniejszym zabezpieczeniem prawa oskarżonego do obrony jest prawo korzystania z pomocy obrońcy, przy czym gwarancją tego uprawnienia jest z kolei zasada swobodnego wyboru obrońcy. Realizacji obrony formalnej służy nie tylko swoboda wyboru obrońcy.

• Przepisy procesowe przewidują także wyznaczenie obrońcy z urzędu,

Art. 451. Sąd odwoławczy zarządza sprowadzenie na rozprawę oskarżonego pozbawionego wolności, chyba że uzna za wystarczającą obecność obrońcy. Jeżeli sąd nie zarządza sprowadzenia oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza obrońcę z urzędu.

• W określonych przypadkach, uzasadnionych bądź charakterem sprawy, bądź szczególną sytuacją oskarżonego, przewidują nawet obronę obowiązkową. Przepisem który to reguluje jest Kodeks postępowania karnego.

Art. 79. § 1. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

1. jest nieletni,
2. jest głuchy, niemy lub niewidomy,
3. zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności,
4. nie włada językiem polskim.

§ 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę. § 3. W wypadkach, o których mowa w § 1 i 2, udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego. § 4. Jeżeli w toku postępowania biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność oskarżonego nie budzi wątpliwości, oskarżony jednak musi mieć obrońcę do prawomocnego zakończenia postępowania.

Pakt Obrony Praw Obywatelskich

Polska podpisała MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH Dz.U.77.38.167, gdzie w części II zobowiązuje się do

Artykuł 2

1. Każde z Państw Stron niniejszego Paktu zobowiązuje się przestrzegać i zapewnić wszystkim osobom, które znajdują się na jego terytorium i podlegają jego jurysdykcji, prawa uznane w niniejszym Pakcie, bez względu na jakiekolwiek różnice, takie jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności.
2. Państwa Strony niniejszego Paktu zobowiązują się podjąć, zgodnie z własnym trybem konstytucyjnym i postanowieniami niniejszego Paktu, odpowiednie kroki mające na celu przyjęcie tego rodzaju środków ustawodawczych lub innych, jakie okażą się konieczne w celu realizacji praw uznanych w niniejszym Pakcie, jeżeli nie jest to już przewidziane w obowiązujących przepisach prawnych lub w inny sposób.
3. Każde z Państw Stron niniejszego Paktu zobowiązuje się:

   a) zapewnić każdej osobie, której prawa lub wolności uznane w niniejszym Pakcie zostały naruszone, skuteczny środek ochrony prawnej, nawet gdy naruszenie to zostało dokonane przez osoby działające w charakterze urzędowym;

   b) zapewnić, aby prawo każdego człowieka do takiego środka ochrony prawnej było określone przez właściwe władze sądowe, administracyjne lub ustawodawcze albo przez jakąkolwiek inną właściwą władzę, przewidzianą w systemie prawnym danego Państwa, oraz rozwijać możliwości ochrony praw na drodze sądowej;

   c) zapewnić realizowanie przez właściwe władze środków ochrony prawnej, gdy zostały one przyznane.

Oraz w części III

Artykuł 14

1. Wszyscy ludzie są równi przed sądami i trybunałami. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd, ustanowiony przez ustawę, przy orzekaniu co do zasadności oskarżenia przeciw niemu w sprawach karnych bądź co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych. Prasa i publiczność mogą być wykluczone z całości lub części rozprawy sądowej ze względu na moralność, porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w demokratycznym społeczeństwie albo jeżeli interes życia prywatnego stron tego wymaga, albo w stopniu, w jakim sąd uzna to za bezwzględnie konieczne w szczególnych okolicznościach, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom sprawiedliwości; jednakże każde orzeczenie sądu wydane w jakiejkolwiek sprawie karnej lub cywilnej będzie publicznie ogłoszone, z wyjątkiem przypadków, gdy wymaga tego interes młodocianych lub gdy sprawa dotyczy sporów małżeńskich albo opieki nad dziećmi.
2. Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo być uważana za niewinną aż do udowodnienia jej winy zgodnie z ustawą.
3. Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo, na zasadach pełnej równości, co najmniej do następujących gwarancji:

   a) otrzymania niezwłocznie szczegółowej informacji w języku dla niej zrozumiałym o rodzaju i przyczynie oskarżenia;

   b) dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami w celu przygotowania obrony i porozumienia się z obrońcą przez siebie wybranym;

   c) rozprawy bez nieuzasadnionej zwłoki;

   d) obecności na rozprawie, bronienia się osobiście lub przez obrońcę przez siebie wybranego; do otrzymania informacji, jeżeli nie posiada obrońcy, o istnieniu powyższego prawa oraz posiadania obrońcy wyznaczonego dla niej w każdym przypadku, kiedy interesy sprawiedliwości tego wymagają, bez ponoszenia kosztów obrony w przypadkach, kiedy oskarżony nie posiada dostatecznych środków na ich pokrycie;

   e) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia i zapewnienia obecności i przesłuchania świadków obrony na tych samych warunkach, co świadków oskarżenia;

   f) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli oskarżony nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie;

   g) nieprzymuszania do zeznawania przeciwko sobie lub do przyznania się do winy.

4. W stosunku do młodocianych postępowanie powinno brać pod uwagę ich wiek oraz potrzebę wpływania na ich reedukację.
5. Każda osoba skazana za przestępstwo ma prawo odwołania się do sądu wyższej instalacji w celu ponownego rozpatrzenia orzeczenia o winie i karze zgodnie z ustawą.
6. Jeżeli prawomocne orzeczenie skazujące zostało następnie uchylone lub nastąpiło ułaskawienie na podstawie nowych lub nowo ujawnionych faktów, które niezbicie wykazywały, że zaszła omyłka sądowa, wówczas osobie, która poniosła karę w wyniku takiego skazania, będzie przyznane odszkodowanie zgodnie z ustawą, chyba że zostanie udowodnione, iż osoba ta ponosi całkowicie lub częściowo winę za nieujawnienie w porę nieznanego faktu.
7. Nikt nie może być ponownie ścigany lub karany za przestępstwo, za które już raz został prawomocnie skazany lub uniewinniony zgodnie z ustawą i procedurą karną danego kraju.

Źródła:

• Konstytucja RP
• WIESŁAW SKRZYDŁO „KOMENTARZ DO KONSTYTUCJI”
• „PRAWO KONSTYTUCYJNE”
• KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO
• BOGUSŁAW BANASZAK „PRAWEO KONSTYTUCYJNE”
• WYROKI SN
• UMOWA: MIĘDZY NARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH