Wróbel popielaty
| Passer zarudnyi[1] | |||
| Pleske, 1896 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
wróbel popielaty | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Mapa występowania wróbla popielatego oraz dwóch podgatunków wróbla pustynnego (P. simplex) | |||
Wróbel popielaty (Passer zarudnyi) – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Występuje w Turkmenistanie i środkowym Uzbekistanie, a w południowo-wschodnim Iranie wymarł. Nie zagraża mu wyginięcie, ale jego szczegółowe rozmieszczenie i zasoby są trudne do określenia. Uznawany jest za odrębny gatunek od 2009, wcześniej klasyfikowany jako podgatunek wróbla pustynnego (P. simplex). Zasiedla równinne tereny piaszczyste, luźno porastające drzewami i krzewami. Żywi się nasionami roślin. Podejmuje wędrówki w zależności od dostępności pokarmu.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał Teodor Pleske w 1896. Holotyp pochodził z dawnego obwodu zakaspijskiego[3] (według dokładniejszych ustaleń – z terenu współczesnego Rezerwatu Biosfery Repetek w Turkmenistanie[4]). Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Passer simplex Zarudnyi[3]. Obecnie (2019) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza wróbla popielatego w rodzaju Passer jako odrębny, monotypowy gatunek[5].
Dawniej wróbel popielaty był uznawany za podgatunek wróbla pustynnego (P. simplex)[4]. W 2009 został wydzielony przez Kirwana et al[6], w 2013 decyzję wsparli Sandster et al[7], a od 2012 IUCN traktuje go jako odrębny gatunek[8]. Przedstawicieli tych dwóch gatunków odróżniają rozmiary ciała i upierzenie. Różnice te szczególnie są widoczne u samic, jako że u wróbli popielatych dymorfizm płciowy jest znacznie zredukowany[7]. W anglojęzycznej literaturze jako pierwszy uwagę na odrębność wróbli popielatych zwrócił Charles Vaurie (1956, 1959)[6]. Sekwencje mtDNA przedstawicieli obydwu gatunków różnią się w 5%[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 13,5–15 cm[4]. Wymiary szczegółowe podane w milimetrach przedstawia poniższa tabela[6].
| Płeć | n | Długość skrzydła | Długość ogona | Długość górnej krawędzi dzioba |
|---|---|---|---|---|
| Samce | 17 | 72,53 ± 2,02 | 62,27 ± 2,24 | 11,36 ± 0,72 |
| Samice | 10 | 71,15 ± 1,03 | 62,55 ± 4,36 | 10,97 ± 0,91 |
Wierzch ciała jednolicie szary, aż po kuper, choć niekiedy miejscowo widoczny jasnopłowy nalot. Z przodu głowy czarna maska, o zdecydowanie intensywniejszej barwie niż u wróbli pustynnych. Lotki, podobnie jak sterówki, są brunatne[10] z białawymi lub płowymi krawędziami, zależnie od wieku ptaka i stanu zużycia upierzenia[6]. Wewnętrzne chorągiewki lotek brązowawe[11]. Spód ciała biały lub z szarawym nalotem[6][10]. Dziób u samca czarny[10], u samicy ciemnobrązowy[10], w okresie lęgowym czarny[6]. Tęczówka brązowa, nogi ciemnobrązowe[10].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Wróble popielate zamieszkują Turkmenistan i środkowy Uzbekistan[4]. W Turkmenistanie ich zasięg rozciąga się mniej więcej między miejscowościami Yaradzha, Derweze, Türkmenabat i Mary. Przynajmniej do 2009 najczęściej obserwowano wróble popielate w Rezerwacie biosfery Repetek, skąd wówczas pochodziła większość okazów muzealnych[6]. Do 1979, kiedy opublikowano informacje o gniazdowaniu w środkowej części pustyni Kara-kum, było to jedyne siedlisko, dla którego potwierdzono lęgi tych ptaków[12]. W Uzbekistanie zamieszkują skrajnie zachodnią część pustyni Kyzył-kum[6]. Dawniej występowały również w południowo-wschodnim Iranie[8][13] na pustyni Daszt-e Lut. Według informacji z 1970 zasięg wróbli popielatych był tam ograniczony przez równoleżniki 32 i 34°N oraz południki 54 i 58°E[13]. BirdLife International szacuje zasięg występowania na 268 tys. km²[8].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Środowiskiem życia wróbli popielatych w Turkmenistanie są pagórkowate piaszczyste równiny, głównie nagie, z rzadka porośnięte drzewami i krzewami, między innymi Ammodendron conollyi i saksaułami bezlistnymi (Haloxylon ammodendron)[14]. Obserwacja z Iranu z początku XX wieku pochodziła z wydm[6]. Słabo poznany gatunek, prawdopodobnie nieregularnie rozmieszczony w swoim zasięgu[8]. Prawdopodobnie wróble popielate żyją w niewielkich grupkach i prowadzą osiadły tryb życia, podejmując nomadyczne wędrówki w związku z występowaniem deszczów i zmianami w dostępności nasion roślin. Pożywieniem tych ptaków są nasiona krzewów i roślin zielnych, jak Aristida pennata[4] i traganek (Astragalus)[15].
Według informacji z 2018 roku głos wróbli popielatych nie był dotychczas badany, nie są znane różnice względem głosu wróbli pustynnych. Niektórzy rosyjscy autorzy opisywali go jako podobny do głosu dzwońca zwyczajnego (Chloris chloris)[9]. Według innych jest on zróżnicowany, wyraźnie odmienny od ćwierkania wróbli zwyczajnych (P. domesticus)[6].
Osobniki kończące pierzenie stwierdzano w sierpniu i na początku września[9].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Okres lęgowy trwa od kwietnia do sierpnia. Gniazduje samotnie lub w niewielkich koloniach (3–5 gniazd)[4]. Gniazdo jest zadaszone, ma nieregularny kształt, otwór wejściowy skierowany jest ku górze, budulec stanowią suche trawy i niewielkie gałęzie. Może być umieszczone na wysokości 1,65–4 m nad ziemią, na drzewie lub krzewie, w szczelinie lub pod starym gniazdem ptaków krukowatych albo jastrzębiowatych[14]. Znajdowane niekiedy nieużywane gniazda w pobliżu tych zajętych świadczą prawdopodobnie o przywiązaniu do miejsca gniazdowania. Niekiedy wróble popielate używają swoich starych gniazd lub przebudowują je[15].
W Turkmenistanie zniesienie liczy od 2 do 6 jaj, sporadycznie 7 lub 8. Zwykle są składane w jednodniowych odstępach. Wymiary dla 57 jaj z Turkmenistanu: 17–20,5 na 12,5–14,5 mm, masa dla 43 jaj: 1,55–2,1 g. Inkubacja trwa 12–13 dni. Widywano obydwa ptaki z pary uczęszczające do gniazda w jej okresie (przeciętnie samice przebywały w nim dłużej), jednak ze względu na wysokie temperatury otoczenia wysiadywanie może odbywać się właściwie tylko w nocy, za dnia jest zbędne. Młode wykluwają się w przeciągu 4–5 dni, co świadczy o trwaniu inkubacji już od złożenia pierwszego jaja. Młode opuszczają gniazdo po 12–14 dniach życia[14]. Później przynajmniej kilka dni zostają w pobliskich krzewach. Przynajmniej do 1994 dostępne były tylko jedne dane o sukcesie lęgowym[15]; spośród zbadanych przez Sopyjewa 43 jaj z 57% wykluły się młode, które dożyły opierzenia[14].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje wróbla popielatego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 2012 (stan w 2019). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie spadkowy. Jako przyczynę wskazuje niszczenie środowiska życia, jednak nie podaje szczegółów[8]. W 2009 Kirwan et al. ocenili dostępne informacje o statusie i zagrożeniach wróbli popielatych jako bardzo ograniczone. Być może zawsze były to ptaki rzadkie w skali globalnej, co doprowadziło niektórych dawnych autorów do przekonania, jakoby stały na krawędzi wymarcia. Dostępne w 2009 informacje wskazywały na spadek liczebności w czasach współczesnych. Zdaniem Kirwana et al. gatunek wymaga wpisania do czerwonej księgi gatunków zagrożonych, a jego status i liczebność populacji są dziwnie zagadkowe, wymagają dokładnych badań[6]. Według informacji z 1990 zagęszczenie w Rezerwacie biosfery Repetek wynosiło wówczas 2–6 osobników/km²[15]. Przynajmniej w 2012 był to jedyny obszar chroniony w Turkmenistanie, w którym występowały wróble popielate[16].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Passer zarudnyi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Passer zarudnyi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Teodor Pleske: Ezhegodnik Zoologicheskogo muzeia. T. 1. 1896, s. 32. (ros.).
- ↑ a b c d e f del Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M.: Zarudny’s Sparrow (Passer zarudnyi). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-08-24].
- ↑ Frank Gill & David Donsker: Old World sparrows, snowfinches, weavers. IOC World Bird List (v9.2), 22 czerwca 2019. [dostęp 2019-08-23].
- ↑ a b c d e f g h i j k Kirwan, G.M., Schweizer, M., Ayé, R. & Grieve, A.. Taxonomy, identification and status of Desert Sparrows. „Dutch Birding”. 31 (3), s. 139–159, 2009.
- ↑ a b Sangster, G. , Collinson, J. M., Crochet, P. , Knox, A. G., Parkin, D. T. & Votier, S. C.. Taxonomic recommendations for Western Palearctic birds: ninth report. „Ibis”. 155, s. 898–907, 2013.
- ↑ a b c d e Zarudny's Sparrow Passer zarudnyi. BirdLife International. [dostęp 2019-08-24].
- ↑ a b c Lars Svensson, Hadoram Shirihai: Handbook of Western Palearctic Birds. T. Passerines: Flycatchers to Buntings. Bloomsbury Publishing, 2018, s. 318. ISBN 978-1-4729-6092-4.
- ↑ a b c d e Dementiew G.P. & Gładkow N.A. (red.): Птицы Советского Союза. T. 5. Воробьинообразные до Синицевых. Moskwa: Советская наука, 1954, s. 371–374. (ros.).
- ↑ Peter Clement: Finches and Sparrows. A&C Black, 2010, s. 462. ISBN 978-1-4081-3530-3.
- ↑ Мищенко Ю.В., Щербак Н.Н.. О новых находках редких и малоизученных птиц Туркмении. „Русский орнитологический журнал”. 22, s. 1471, 2013. (ros.).
- ↑ a b Denis Summers-Smith: The Sparrows. A study of the genus Passer. A&C Black [edycja cyfrowa: T & AD Poyser], 1988 [2010], s. 106–113. ISBN 978-1-4081-3823-6.
- ↑ a b c d Сопыев, О.С.. Пустынный воробей в Каракумах. „Орнитология”. 7, s. 134-141, 1965. (ros.).
- ↑ a b c d Stanley Cramp, C. M. Perrins & Duncan J. Brooks: Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa. T. 8. Crows and finches. Oxford University Press, 1994, s. 331–335.
- ↑ V. Fet & Khabibulla Atamuradov: Biogeography and Ecology of Turkmenistan. Springer Science & Business Media, 2012, s. 220.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcie wróbla popielatego. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
