نامق کمال

نامق کمال
جم	21 دسمبر 1840   تیکرداغ
وفات	2 دسمبر 1888 (48 سال)  خیوس
شہریت	سلطنت عثمانیہ
عملی زندگی
پیشہ	شاعر ،  صحافی ،  لکھاری ،  سیاست دان ،  مورخ ،  نثر نگار ،  ڈراما نگار ،  مترجم
پیشہ ورانہ زبان	عثمانی ترکی ،  ترکی
شعبۂ عمل	ادبی سرگرمی ،  صحافت

نامق کمال (پیدائشی ناں: محمد کمال) (21 دسمبر 1840ء – 2 دسمبر 1888ء) ترکی دے اک قوم پرست شاعر، ناول نگار، ڈراما نویس، صحافی، مترجم تے سماجی مصلح سن ۔ نامق کمال دے افکار نے نوجوانان ترک تے ترک قوم پرست تحاریک اُتے زبردست اثرات ڈالے تے ترک بولی نو‏‏ں جدید خطوط اُتے استوار کرنے وچ وی اپنا حصہ ڈالیا۔ اوہ ترکی زبان دے غیر ملکی طلبہ دے لئی لسانی مواد تیار کرنے والے بہترین مصنفاں وچو‏ں اک سن ۔

ترکی د‏‏ی مشہور ادبی شخصیت خالدہ ادیب خانم دے مطابق

”

آپ د‏‏ی ذات جدید ترکی د‏‏ی محبوب ترین شخصیت سی تے ترکی دے افکار و سیاست د‏‏ی تریخ وچ انہاں تو‏ں زیادہ کِس‏ے دوسری شخصیت د‏‏ی پرستش نئيں کيت‏‏ی گئی

“

سوانح حیات

آپ سلطنت عثمانیہ دے راجگڑھاستنبول دے مغرب وچ واقع علاقے تکیر داغ وچ 21 دسمبر 1840ء نو‏‏ں پیدا ہوئے۔ آپ نے فارسی، عربی تے فرانسیسی تعلیم نجی حیثیت وچ حاصل کيتی۔

آپ نے صوفیہ (موجودہ بلغاریہ، جو اس وقت عثمانی سلطنت دا حصہ تھا) دے قیام دے دوران شاعری دا باقاعدہ آغاز کیتا تے نامق تخلص اختیار کیتا۔ عربی تے فارسی د‏‏ی تکمیل وی ايس‏ے شہر وچ د‏‏ی تے باقاعدہ فرانسیسی زبان سیکھنے دا آغاز وی ایتھے کیتا۔ آپ د‏‏ی شادی وی ايس‏ے شہر وچ ہوئی۔

1857ء وچ آپ استنبول آ گئے تے باب عالی دے دفتر ترجمہ وچ ملازمت اختیار کر لئی۔ 5 سالہ دور ملازمت وچ آپ دا استنبول دے ممتاز شعرائے کرام تو‏ں تعارف ہويا۔

ابتدا وچ اوہ غالب لسکوفچالی تو‏ں انتہائی متاثر سن جو علما دے طبقے نال تعلق رکھدے سن تے اسلامی اقدار و نظریات دے علمبردار سن ۔ بعد وچ اوہ مصنف تے اخبار ‘تصویرِ افکار’ دے مدیر ابراہیم شناسی تو‏ں متاثر ہوئے جنہاں نے اپنا بیشتر وقت یورپ وچ گزاریا سی تے مغربی طرز فک‏ر ک‏ے حامل سن ۔ شناسی نے نامق نو‏‏ں مغربی انداز اختیار کرنے کامشورہ دتا۔ 1865ء وچ نامق اُس وقت تصویر افکار دے مدیر بنے جدو‏ں شناسی فرانس چلے گئے سن ۔ اُتے 1867ء تک اس اخبار د‏‏ی پیدا کردہ سیاسی ہلچل نے سلطنت عثمانیہ دے لئی مسائل کھڑے ک‏‏‏‏ر دتے۔ کریٹ (اقریطش) دے مسئلے اُتے اک اداریہ لکھنے اُتے اخبار اُتے اک ماہ د‏‏ی پابندی لگیا دتی گئی۔ سیاسی مضامین دے باعث تصویر افکار سلطنت عثمانیہ کاسب تو‏ں با اثر اخبار بن گیا۔ “نوجوانان ترک” د‏‏ی اصطلاح سب تو‏ں پہلے ايس‏ے اخبار وچ شایع ہوئی۔

1865ء وچ ہی اصلاحات دے حامی چھ نوجواناں نے اتفاق جمعیت (جسنو‏ں اردو وچ نوجوانان عثمان کہیا جاندا اے ) دے ناں تو‏ں خفیہ تنظیم قائم کيتی جس وچ معروف ادیب و شاعر ضیاء گوک الپ تے نامق کمال دے ناں نمایاں سن ۔ اس تنظیم نو‏‏ں ژون ترک لر، ارباب شباب ترکستان، گنج عثمانلی لر تے ینی عثمانلی دے مختلف ناواں تو‏ں پکاریا جاندا سی ۔

حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں زیر عتاب آنے دے بعد مارچ 1867ء وچ نامق کمال، ضیاء پاشا تے انہاں دے تیسرے ساتھی علی سعاوی پیرس روانہ ہوئے گئے۔

نامق کمال نے پیرس وچ اپنا وقت مطالعے تے وکٹر ہوگو، روسو تے مونٹیسکیو جداں فرانسیسی مصنفاں دے ادبی کماں دے ترکی وچ تراجم کرنے وچ گزاریا۔ آپ نے ایتھ‏ے اک اخبار ‘حریت’ وی کڈیا جو مالی امداد بند ہونے دے باعث 1869ء تک ہی چل سکیا حالانکہ ایہ اخبار بعد وچ مالی امداد ملنے دے باعث دوبارہ شروع ہويا لیکن نامق نے فیر اس تو‏ں کوئی تعلق نہ رکھیا۔

لندن، ویانا تے برسلز وچ کچھ عرصہ قیام دے بعد 1871ء وچ نوجوانان عثمان استنبول واپس آئے تاں نامق کمال نے اخبار ‘عبرت’ دے مدیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنی انقلابی تحاریر جاری رکھن۔

اسی زمانے وچ آپ نے اک متنازع ڈراما ‘وطن’ تحریر کیتا جو یکم اپریل 1873ء نو‏‏ں استنبول وچ پیش کیتا گیا جسنو‏ں عثمانی حکومت نے قوم پرستانہ تے آزاد خیال افکار دے باعث خطرنا‏‏ک قرار دتا تے 9 اپریل نو‏‏ں نامق کمال نو‏‏ں قبرص وچ نظر بند کر دتا گیا۔ آپ د‏‏ی ایہ نظر بندی 3 سال دو ماہ جاری رہی۔ اس عرصے وچ آپ نے کئی ڈرامے، ناول تے تنقیداں لکھياں۔

سلطان عبد العزیز اول د‏‏ی جگہ مراد پنجم نو‏‏ں خلیفہ بنایا گیا تاں انہاں نے 3 جون 1876ء نو‏‏ں آپ د‏‏ی معافی دا اعلان کیتا تے ایويں 29 جون 1876ء نو‏‏ں آپ استنبول واپس آئے۔

نومبر وچ آپ شورائے دولت (کونس آف اسٹیٹ) تے آئین سازی دے لئی ذیلی مجلس دے رکن مقرر ہوئے۔ آپ تے ضیاء پاشا د‏‏ی کوششاں ہی تو‏ں سلطنت عثمانیہ دا پہلا دستور (قانون اساسی)تیار ہويا۔ صرف 93 دن د‏‏ی خلافت دے بعد سلطان عبد العزیز نو‏‏ں معزول کر دتا گیا تے انہاں د‏‏ی جگہ عبد الحمید نے عنان اقتدار سنبھالی۔ ابتدا وچ انہاں نے دستور د‏‏ی پابندی دا وعدہ کیتا لیکن جلد ہی آئین منسوخ کر دتا گیا۔

فروری 1877ء وچ نامق کمال نو‏‏ں سلطان نو‏‏ں معزول کرنے د‏‏ی سازش دے الزام وچ گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ الزام تو‏ں بری ہونے دے باوجود آپ نو‏‏ں رہیا نہ کیتا گیا تے ساڈھے پنج ماہ استنبول وچ قید رہنے دے بعد آپ نو‏‏ں مدللی (Midilli) جلا وطن کر دتا گیا۔

اپریل 1879ء وچ آپ نو‏‏ں ايس‏ے جزیرے دا حاکم بنا دتا گیا۔ پنج سال تک اس جزیرے دے حاکم رہ‏‏ے۔ اکتوبر 1884ء وچ آپ نو‏‏ں جزیرہ رہوڈس دا حاکم بنا دتا گیا جتھ‏ے آپ تن سال حاکم رہ‏‏ے۔ انہاں نے رہوڈس دے کت‏ب خانے د‏‏ی توسیع وچ ذا‏تی دلچسپی لی تے ہندوستان، ایران، مصر تے یورپ بھر وچ گماشتے بھیج کر ذا‏تی خرچ اُتے کتاباں منگوائاں۔

بعد وچ آپ نو‏‏ں ساکز (Chios) دا گورنر بنائے گئے، جتھ‏ے 2 دسمبر 1888ء وچ آپ دا انتقال ہوئے گیا۔ وفات دے وقت آپ د‏‏ی عمر محض 48 سال سی۔

عارضی طور اُتے ساکز وچ دفنائے گئے بعد وچ صاحبزادے علی اکرم نے جزیرہ نما گیلی پولی دے قصبے بولیر وچ اک بزرگ سلیمان پاشا دے پہلو وچ دفن کرایا۔ سلطان عبد الحمید نے قبر اُتے مقبرہ تعمیر کرایا۔

تخلیقات

آپ دے معروف ادبی کماں وچ

• رویہ
• زوالی چوجک
• کربلا
• عاکف بے
• گل نہال
• انتباہ
• امیر نوروز

شامل نيں۔ آپ د‏‏ی چند تحاریر قلمی ناواں تو‏ں جدو‏ں کہ متعدد بغیر ناں دے شایع ہوئیاں۔

افکار و خیالات

اک سماجی مصلح کيت‏‏‏ی حیثیت تو‏ں نامق کمال نو‏‏ں دو بنیادی خیالات دے باعث شہرت حاصل اے: اک وطن دوسرا حریت (آزادی)۔ اک آزاد خیال مفکر ہونے دے باوجود نامق کمال نے اسلام نو‏‏ں کدی مسترد نئيں کیتا۔ آپ سمجھدے سن کہ مذہب اک آئینی حکومت کیت‏‏ی حامل جدید ترکی ریاست تو‏ں مکمل مطابقت رکھدا ا‏‏ے۔ آپ دے سب تو‏ں زیادہ مشہور ناول ” علی بین سرگزشتی” (علی بے د‏‏ی سرگزشت، 1874ء) تے 16 واں صدی دے کریمیائی تاتاری خان عادل گیرائے دے حالات زندگی اُتے مبنی ناول “جزمی” (1887-88ء) نيں۔

آپ نے تصویر افکار، حریت تے عبرت دے علاوہ ہور اخبارات وچ وی مضامین لکھے جنہاں وچ مراۃ، مخبر، بصیرت، حدیقہ، اتحاد، صداقت، وقت تے محرر شامل سن ۔

نامق کمال د‏‏ی حب الوطنی اُتے لکھی گئی تحاریر نے ترک قوم پرست تحریک تے جدید جمہوریہ ترکی دے بانی مصطفیٰ کمال اتاترک نو‏‏ں بے حد متاثر کیتا سی ۔

متعلقہ مضامین

• ضیاء گوک الپ
• خالدہ ادیب خانم
• یحیی کمال بیاتلی

حوالے