Prva internacionala
Međunarodno udruženje radnika, ili Prva internacionala, je prva međunarodna revolucionarna organizacija proletarijata, osnovana 28. IX 1864. na inicijativu francuskih i engleskih radnika na velikom mitingu u Sent Martins Holu u Londonu. Njeno stvaranje je rezultat pojačane aktivnosti radničke klase početkom ' 60. god. XIX v, saznanja o potrebi međunarodne solidarnosti u štrajkačkoj borbi i potrebi objedinjavanja njenih snaga u međunarodnim razmerama radi uticanja na spoljnu politiku (istupanje engleskih i francuskih radnika protiv intervencije na strani Juga u građanskom ratu u SAD 1861-65, a naročito podrška poljskom ustanku 1863, što je i bio neposredan povod za njeno stvaranje.
Na osvivačkom sastanku, uz učešće i predstavnika nemačkih radnika, izabran je Generalni savet u koji je ušao i Karl Marks. Shvatajući da je njen osnovni cilj da zameni socijalističke i polu-socijalističke sekte pravom borbenom organizacijom radničke klase, Marks je izradio njen Statut i Osnivački manifest, a potom postao prvi organizator i duša cele njeve delatnosti.
U tim dokumentima sadržana su sva osvovna načela Komunističkog manifesta, ali tako da je Intervacionala bila dovoljno široka i elastična organizacija koja je u svoje redove mogla okupiti tada idejno i organizaciono različite pokrete i grupe radničke klase pojedinih zemalja i da upornom idejnom borbom obezbedi njihovo postepeno prevođenje na pozicije marksizma.
Postojeće organizacije u pojedinim mestima pretvarale su se u njeve sekcije, a više njih u okviru jedne zemlje sačinjavale su federaciju na čelu sa Federalnim savetom ili centralnim komitetom. Sekcije su bile osnovane u svim zemljama zapadve Evrope i SAD, a pristalice je imala i među Rusima, južnim Slovenima i dr. Pristalica i aktivan dopisnik bio je i Svetozar Marković.
Najviši rukovodeći organ Prve intenacionale bio je kongres, a prema Statutu, održavao se svake godine obično u septembru, a Generalni savet kao rukovodeći organ između dva kongresa zasedao je svakog utorka. U toku njenog postojanja održave su 2 konferencije (1865. i 1871) u Londonu i 6 kongresa: u Ženevi 1866, Lozani 1867, Briselu 1868, Bazelu 1869, Hagu 1872. i Filadelfiji 1876.
Na Petom kongresu Prve internacionale je odlučeno da se sedište Internacionale premesti u SAD, gde su postojali uslovi legalnog delovanja.
Na svim kongresima i konferencijama, kao i kroz rad Generalnog saveta, razrađena su mnoga osnovna programska i taktička pitanja proleterskog pokreta; o političkoj borbi, o značaju i ulozi sindikata, nacionalnom pitanju, ulozi zadruga u nacionalizaciji zemlje, značaju uključivanja žena u industriju i sl, a na primeru Pariske komune, koju je Internacionala prvhvatila kao svoje najvažnije delo, pokazana je uloga revolucije, stav proletarijata prema ratu i državi, pronađen je i ispitan oblik vlasti radničke klase i naročito je istaknuta uloga i značaj samostalne partije u revolucionarnoj borbi radničke klase.
Kroz razradu ovih i sličnih problema, Marks, Engels i njihove pristalice borili su se u njenom okviru protiv raznih sitnoburžoaskih struja (prudonizma, lasalijanstva, tredjunionizma, i pri kraju postojanja I internacionale, protiv struje tzv. bakunjinizma). Ona je ujedno pomagala sve štrajkove i druge akcije radničke klase u nizu zemalja i iznosila stavove proletarijata o svim važnijim političkim, društvenim, kulturnim i sl. problemima tog doba, čime je prokrčila put marksizmu u redove radničke klase i olakšala stvaranje samostalnih masovnih socijalističkih partija u nacionalnim okvirima, u čemu je njen osnovni značaj za istoriju međunarodnog socijalističkog pokreta.
Zbog frakcijskih borbi, na konferenciji u Filadelfiji 15. jula 1876, doneta je odluka o raspuštanju te prve masovne međunarodne organizacije radničke klase.
