ข้ามไปเนื้อหา

จตุพร รัตนวราหะ

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
จาตุพร รัตนวราหะ
เกิด9 ธันวาคม พ.ศ. 2479
จังหวัดกรุงเทพมหานคร
คู่สมรสชุมศรี รัตนวราหะ
อาชีพนาฏศิลป์-โขน
สังกัดกรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม
รางวัล
ศิลปินแห่งชาติพ.ศ. 2552 - สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน)

จตุพร รัตนวราหะ (ต้อย) เกิดวันพุธที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2479 (87 ปี) เป็นศิลปินกรมศิลปากร ผู้ได้รับพระราชทานครอบและรับมอบกระบวนท่ารำเพลงหน้าพาทย์องค์พระพิราพ, ได้กราบทูลสอนโขนถวายพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว และมีผลงานการแสดงเป็นตัวเอกในเรื่องรามเกียรติ์ บทยักษ์ใหญ่ทศกัณฐ์เป็นบทที่อยู่ในความทรงจำของคนรักโขนกรมศิลปากรมานานกว่า 40 ปี เป็นผู้ร่วมงานเคียงข้าง ศาสตราจารย์ หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมชในการก่อตั้งและสร้างสรรค์โขนธรรมศาสตร์ เป็นผู้อำนวยการสถานศึกษาที่มีการเรียนการสอนด้านศิลปะการแสดงของรัฐ นอกจากนี้มีผลงานโดดเด่นอื่นๆทางด้านโขนและละครทั้งด้านการเป็นศิลปินผู้แสดง เป็นผู้สอน ผู้เผยแพร่ทั้งทางด้านปฏิบัติและทฤษฎี ปัจจุบันแม้จะเกษียณอายุราชการแล้ว ก็ยังทำงานด้านการเผยแพร่ศิลปการแสดงอยู่อย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ และได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน) พุทธศักราช 2552

ประวัติ

[แก้]

นาย จตุพร รัตนวราหะ เป็นบุตรของนายเจิมและนางประวงษ์ รัตนวราหะ สมรสกับนางชุมศรี รัตนันท์ รัตนวราหะ มีบุตรด้วยกัน 4 คน คือ นาย เรืองฤทธิ์ รัตนวราหะ, น.ส. อติวรรณ รัตนวราหะ, นาย พีรพล รัตนวราหะ, นาย ณวพร รัตนวราหะ บุตรสาวคนเดียวได้สืบทอดศิลปการแสดงทางนาฏศิลป์เหมือนบิดา และปัจจุบันรับราชการอยู่ที่ วิทยาลัยนาฏศิลป กรุงเทพฯ

นาย จตุพร รัตนวราหะ จบจากโรงเรียนนาฏศิลป วิทยาลัยนาฏศิลปกรุงเทพฯ ปัจจุบันและครุศาสตร์บัณฑิต และได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุที่ วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพมหานคร พุทธศักราช 2507

เกียรติยศที่ภาคภูมิใจ

[แก้]

การต่อกระบวนรำหน้าพาทย์องค์ พระพิราพ หน้าพระที่นั่ง

[แก้]

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กรมศิลปากร ทำการคัดเลือกศิลปินที่มีความสามารถฝ่ายพระ 5 คนคือ นาย ธีรยุทธ ยวงศรี [1] นายธงไชย โพธยารมย์[2][3] นายทองสุข ทองหลิม, นายอุดม อังศุธร และนายสมบัติ แก้วสุจริต และศิลปินโขนฝ่ายยักษ์ 7 คนคือนายราฆพ โพธิเวส นายไชยยศ คุ้มมณี นายจตุพร รัตนวราหะ นาย จุมพล โชติทัตต์ นายสุดจิตต์ พันธ์สังข์ นาย สมศักดิ์ ทัดติ [5][ลิงก์เสีย] และ นาย ศิริพันธ์ อัฏฏะวัชระ [6][ลิงก์เสีย] รวมทั้งสิ้น 12 คน เข้ารับพระราชทานครอบประธานพิธีใหว้ครูโขนละคร และการต่อกระบวนรำเพลงหน้าพาทย์องค์พระพิราพ ณ.ศาลาดุสิดาลัย พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน ในวันพฤหัสบดีที่ 25 ตุลาคม พ.ศ. 2527

การกราบทูลสอนโขนถวายสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ

[แก้]
  • นายธนิต อยู่โพธิ์ อดีตอธิบดีกรมศิลปากร เคยเขียนเล่าไว้ว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร เมื่อทรงพระเยาว์ทรงศึกษาความรู้รอบตัวในทางศิลปะ และโปรดให้ขอครูโขนผู้ชำนาญในบทพระยาวานรจากกรมศิลปากรไปกราบทูลสอนถวายแด่สมเด็จพระบรมฯ
  • ซึ่งทางกรมศิลปากรได้จัดให้ จ่าเร่งงานรัดรุด (เฉลิม รุทระวณิช) ครูผู้ชำนาญในบทพระยาวานร ไปกราบทูลสอนถวายให้ทรงฝึกหัดบทพระยาวานรตามพระราชประสงค์
  • ต่อมาได้มีเจ้านายบางพระองค์กราบบังคมทูลพระดำริถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ว่า น่าจะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ทรงฝึกบทพระยายักษ์ เพราะมีลีลาท่าทางเป็นสง่ามีทีท้าวทีพระยา ไม่หลุกหลิกแบบพระยาวานร
  • ทางกรมศิลปากร จึงจัดให้ นายจตุพร รัตนวราหะ ครูโขนยักษ์ไปกราบทูลสอนโขนถวาย โดยได้ฝึกการแสดงเป็นวิรุญจำบัง

ศิลปินแห่งชาติ ปีพุทธศักราช 2552

[แก้]

สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ได้ดำเนินการสรรหาศิลปินผู้สร้างสรรค์งานศิลปะให้เป็นมรดกอันล้ำค่าของแผ่นดิน มายกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ ตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2528 เป็นต้นมา และในปีพุทธศักราช 2552 นี้ คณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติได้พิจารณาแล้วมีมติเห็นชอบให้ประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ นาย จตุพร รัตนวราหะ ศิลปินผู้มีความสามารถและอุทิศตนสร้างสรรค์ ผลงานศิลปะจนโดดเด่นเป็นที่ประจักษ์ชัดต่อสาธารณชน เป็นศิลปินแห่งชาติ ปี พุทธศักราช 2552 สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน)

ประวัติการรับราชการ

[แก้]

ประสบการณ์ด้านการแสดง

[แก้]

การฝึกหัดและการออกแสดง

[แก้]
  • เริ่มฝึกหัดเป็นตัวยักษ์ กับนายยอแสง ภักดีเทวา [7][ลิงก์เสีย] และนายอร่าม อินทรนัฎ [8][ลิงก์เสีย]
  • เป็นผู้แสดงโขน – ละคร ให้ประชาชนทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศชม ณ โรงละครศิลปากร โรงละครแห่งชาติ ทำเนียบรัฐบาล และไปเผยแพร่ผลงานทางด้านการแสดงในต่างประเทศหลายครั้ง

ผลงานด้านการแสดงโขน

[แก้]
การแสดงและการสอนในราชการกรมศิลปากร
[แก้]
  • แสดงเป็นตัวเอกในเรื่องรามเกียรติ์ เช่น ทศกัณฐ์ กุมภกรรณ พิเภก ไมยราพ เสนายักษ์ ม้าอุปการ เป็นต้น
  • เป็นผู้สอน นาฏศิลปินโขนยักษ์ ใหญ่
การแสดงและการสอนร่วมกับ ศาสตราจารย์ หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช
[แก้]

ผลงานด้านการแสดงละคร

[แก้]

สรุปผลงาน

[แก้]

นายสมรัตน์ ทองแท้ นาฏศิลปินโขนพระ นักวิชาการละครและดนตรี 7 สำนักการสังคีต กรมศิลปากร ได้สรุปผลงานของ อาจารย์ จตุพร รัตนวราหะ ไว้ในบทรำอวยพรการแสดงชุด “ 72 ปี จตุพร นามขจรทศกัณฐ์ ” ในวันอาทิตย์ที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2550 ณ อุทยานประวัติศาสตร์เมืองสิงห์ ตำบลสิงห์ อำเภอไทรโยค จ.กาญจนบุรี

      • - ปี่พาทย์ทำเพลงต้นเข้าม่าน- -ร้องเพลงสามไม้กลาง-
  • ทศกัณฐ์ อสุรา พญายักษ์ ทั้งสิบพักตร์ ยี่สิบกร สุนทรศรี
  • สมศักดิ์ สมร้าย ชายชาตรี สมเสน่ห์ อสุรี มีพึงยล
  • เป็นจอมราพณ์ เมืองมาร ผ่านลงกา เป็นศรัทธา เกรงกลัว ทั่วแห่งหน
  • เป็นที่รัก ที่บูชา อสุรชน เป็นจอมพล ลือนาม ในรามเกียรติ์
      • - ร้องเพลงทองย่อนรวบ-
  • ครูจตุพร รัตน วราหะ สืบศิลปะ นาฏกรรม เลิศล้ำเขียน
  • สวมบทบาท มารร้าย ได้แนบเนียน มิผิดเพี้ยน ยักษ์ใหญ่ ให้ลือชา
  • คราออกรบ เกรี้ยวกราด มาดนักเลง ยามครื้นเครง ออกสำรวล ชวนหรรษา
  • เมื่อเกี้ยวเก้อ วางเจ้าชู้ ดูงามตา คราวโศกา เจียนองค์ ลงวางวาย
      • -ร้องเพลงตระนิมิต -
  • เจ็ดสิบสอง ฉลองวัย ในครานี้ มวลน้องพี่ อสุรา มาเหลือหลาย
  • ต่างร่วมจิต ร่วมสุนทร อวยพรชัย สัมฤทธิ์ใน จตุพร บวรเอย
      • - ปี่พาทย์ทำเพลงตระนิมิต - รัว - - เพลงกราวใน- (มอญแปลง) 4 คำ (แขกต่อยหม้อ) 4 คำ - รัวท้ายรำดาบ-
      • นาฏศิลปิน โขนพระ ผู้รำอวยพร - คมสัณฐ (โต้ง) หัวเมืองลาด, มนตรี แหล่งสนาม, วัลลภ (แนน) พรพิสุทธิ์, ปรัชญา (ก๊อบ) ชัยเทศ

ผลงานสร้างสรรค์ด้านการแสดง

[แก้]

เมื่อสมัยที่ นายจตุพร รัตนวราหะ ดำรงตำแหน่งเป็นผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย ได้สร้างสรรค์การแสดงชุดใหม่ที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตและขนบธรรมเนียมประเพณีของชาวสุโขทัยให้กับชาว วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย ได้นำออกแสดงและเป็นที่ชื่นชอบของผู้ที่ได้รับชมมาจนกระทั่งทุกวันนี้คือ

  • ฟ้อนตะคัน พ.ศ. 2533
  • ระบำเบญจรงค์ พ.ศ. 2534
  • ฟ้อนลื้อล่องน่าน พ.ศ. 2536
  • ระบำเทวีศรีสัชนาลัย พ.ศ. 2537
  • ระบำประทีปทอง พ.ศ. 2538

ผลงานทางด้านวิชาการ

[แก้]
  • คู่มือการฝึกหัดโขนเบื้องต้น
  • รามายณะของอินโดนีเซีย แปล
  • หนังสือเพลงหน้าพาทย์ ซึ่งอธิบายเพลงหน้าพาทย์ในมุมมองของผู้แสดงโขนไว้อย่างชัดเจน และเป็นก้าวแรกที่เชื่อมโยงความรู้ดนตรีไทยและนาฏศิลป์โขน ปัจจุบันใช้เป็นตำราอ้างอิงในวงการศึกษา
  • รามเกียรติ์ ร้อยแก้ว เขียนลงในวารสารวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยทุกเดือน
  • ละครพูดเรื่อง "เล็กโพธิ์ดำ"
  • วีซีดี บันทึกการแสดงเรื่องจุดเด่นของทศกัณฐ์ รำลงสรงชมตลาด ฉุยฉายทศกัณฐ์ลงสวน, ฉุยฉายหนุมานแปลง, เกี้ยวนาง นางลอย, ชูกล่องดวงใจ แจกในงานครบ 6 รอบ วันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2551

รูปภาพ

[แก้]

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

[แก้]

อ้างอิง

[แก้]
  1. [1][ลิงก์เสีย]
  2. [2][ลิงก์เสีย]
  3. [3] เก็บถาวร 2007-09-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน[4][ลิงก์เสีย]
  4. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-10-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๑๓ ตอนที่ ๒๒ ข หน้า ๓๑, ๔ ธันวาคม ๒๕๓๙
  5. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-10-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๑๐ ตอนที่ ๒๐๐ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๓๑, ๓ ธันวาคม ๒๕๓๖
  6. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ประจำปี ๒๕๕๓ เก็บถาวร 2022-08-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๒๘ ตอนที่ ๓ ข หน้า ๑๔๕, ๑๖ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๔
  7. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญจักรมาลาและเหรียญจักรพรรดิมาลา[ลิงก์เสีย], เล่ม ๙๙ ตอนที่ ๑๘๔ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๓๑๘๒, ๑๗ ธันวาคม ๒๕๒๕
  • อัตชีวประวัติ จตุพร รัตนวราหะ ผู้เชี่ยวชาญด้านศิลปการแสดงกรมศิลปากร เขียนเมื่อ 1 กันยายน 2541
  • ศ.ดร.สุรพล วิรุฬห์รักษ์, นาฎยศิลป์รัชกาลที่ 9, สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย , 2549.
  • คำไว้อาลัยของนายธนิตอยู่โพธิ์ในหนังสืออนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพจ่าเร่งงานรุด ( เฉลิม รุทระวณิช ) ณ ฌาปนสถานกรมตำรวจ วัดตรีทศเทพ วันที่ 28 มีนาคม 2525
  • จดหมายเหตุพระราชพิธีพระราชทานครอบประธานประกอบพิธีไหว้ครูโขน-ละครและพิธีต่อท่ารำเพลงหน้าพาทย์ องค์พระพิราพ ณ ศาลาดุสิดาลัย สวนจิตรลดา วันพฤหัสบดีที่ 25 ตุลาคม พุทธศักราช 2527 โดยกรมศิลปากรในหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ พ่อครู หยัด ช้างทอง ศิลปินแห่งชาติ ปี พุทธศักราช 2532 สาขาศิลปการแสดง ( นาฏศิลป์-โขน ) ณ.ฌาปนสถานวัดพระศรีมหาธาตุวรวิหาร วันอังคารที่ 26 พฤศจิกายน 2539 .กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ สุรวัฒน์ , 2539
  • ความเป็นมาของท่ารำองค์พระพิราพ โดย นาย ประเมษฐ์ บุณยะชัย ตีพิมพ์ในนิตยสารศิลปากร ปีที่ 53 ฉบับที่ 4 ( กรกฎาคม-สิงหาคม 2543 )

แหล่งข้อมูลอื่น

[แก้]

ประวัติและผลงาน

[แก้]

หน้าพาทย์องค์พระพิราพ

[แก้]