Üçtanrıcılık
Üçtanrıcılık (Yunanca τριθεΐα, "üç tanrısallık"), teslis karşıtı Hristiyan öğretisi. Teslisin birliği de tektanrıcılık da reddedilir. Üç ayrı tanrıyı öne süren herhangi bir gerçek düşünce ekolünden daha çok "olası bir sapmayı" temsil eder.[1] Her bir hipostazın veya kutsal kişinin (Baba, Oğul ve Kutsal Ruh) bir bütün olarak Üçleme'nin birliği yerine her birinin bireyselliğini vurgulayanlara uygulanan "düşmanca bir etiketten biraz daha fazlasıydı".[2] Suçlama özellikle MS 3. ve 7. yüzyıllar arasında popülerdi.
Hıristiyanlık tarihinde, çeşitli teologlar üçtanrıcılığa girmekle suçlanmıştır. En eskileri arasında monofizitler Yahya en-Nahvi ve Eugenios ve Tarsoslu Konon gibi takipçileri vardı. Teslisin üç ilahi varlığın eştözlü ortak doğasının bir soyutlama olduğunu öğrettiler.[3] Amaçları, Aristoteles ile Hristiyanlık arasında uzlaşma çabasıydı.[2] Patrik Petrus Calinicus'unsavunduğu bu görüş 616'da İskenderiye'de üçtanrıcılık olarak mahkûm oldu.[1] 680-81'de Üçüncü Konstantinopolis Konsilinde yine üçtanrıcılık olarak kınandı.
Geç Antik dönemde, bazı aykırı hareketler Ortodoksluğu üçtanrıcılıkla eşdeğer görerek eleştirdi. Sabellyalılar, Monarşistler ve Makedonistler rakiplerini üçtanrıcı olarak nitelendirdi. Yahudiler ve Müslümanlar sık sık Üçlü Birlikçiliği sadece giydirilmiş üçtanrıcılık olarak eleştirdiler (bkz. İslam'da teslis). Ortodokslar tarafından üçtanrıcılıkla suçlanan gruplar arasında Anomeistler ve Nasturiler yer almaktadır.
Orta Çağ'da, skolastik Roscelinus üçtanrıcılıkla suçlandı. Üç tanrısal kişinin ayrı ayrı var olduğunu gören aşırı bir nominalistti. 1092'de veya yaklaşık Soissons sinodunda üçtanrıcı olarak mahkûm edildi. Realist skolastik Gilbert de la Porrée, üç tanrısal varlık ile Tanrı'nın özünü ayırt ederek (üçlüden ziyade dörtçülük yaparak) ters yönde hata yaptı ve üçtanrıcılıkla suçlandı.[1] 1148'de Reims Konseyi'nde kınandı. Gilbert'in fikirleri Fiore'den Joachim'i etkiledi ve Dördüncü Lateran Konseyi (1215), teslisin sayısal birliğini teyit ederek konuyu açıklığa kavuşturmaya çalıştı.[3]
Modernitede, Avusturyalı Katolik Anton Günther, Hegelci panteizmi çürütme çabasıyla, üç tanrısal kişiyi, yalnızca ortak kökenleriyle birbirine bağlanmış üç mutlak ve farklı gerçeklik olarak ilan etti.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Marie-Anne Vannier (2005) [2002], André Vauchez (Ed.), Tritheism, James Clarke & Co, 17 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Eylül 2020.
- ^ a b Christian Wildberg (2018), Edward N. Zalta (Ed.), John Philoponus, 17 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Eylül 2020.
- ^ a b c F. L. Cross, (Ed.) (2009) [2005], Tritheism, 3rd rev., Oxford University Press, 20 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Eylül 2020.
