Gökçeada (ada)
| Gökçeada | |
|---|---|
 | |
| Coğrafya | |
 | |
| Denizi | Ege Denizi |
| Gölü | Gökçeada Barajı |
| Diğer adalar | İmroz |
| İklim | Akdeniz İklimi |
| Yüzölçümü | 285 km2 |
| Sahil şeridi | 92 km |
| Zirve | 673 m |
| Siyasi | |
| Adadaki ülke(ler) | |
| Marmara Bölgesi | |
| Çanakkale | |
| Yerleşim yerleri | |
| Demografi | |
| Nüfus | 10,721 (2.023)[1] |
Gökçeada (İmroz) (Luvice: Imrašša[2]), Ege Denizi’nin kuzeydoğusunda, Gelibolu Yarımadası'nın batısında yer alan, Türkiye'nin en büyük adası. Yüzölçümü 285 km², kıyıları 92 km, nüfusu 10.721 kişidir (2023).[1] Adanın batısındaki İnce (Avlaka) Burun Türkiye'nin en batı sınırıdır.
Çanakkale Boğazı'nın kuzeybatısındaki adada Çanakkale'ye bağlı Gökçeada ilçesi kuruludur. Yunanca adı İmbros (Imbrus) olan adaya, Osmanlı Türkleri İmroz adını vermiş, 1970 yılında ise Gökçeada adını almıştır.[3] Yunancadaki İmbros adının Luvice'de "açık alan/açık arazi" anlamına gelen İmraşşa kelimesinden geldiği düşünülmektedir.[4]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Büyükdere vadisinde, sahilden 1,5 km içeride 5000 yıllık Yeni Bademli Höyüğü yer alır. Güneybatıdaki Uğurlu Köyü civarında, İsa Tepesi eteklerinde bulunan Zeytinlik Höyüğünde yerleşim MÖ 6000-5000 yıl önceye kadar gider. Bu veriler adada yerleşimin günümüzden 8500 yıl kadar önce başladığını göstermektedir. Yeni Bademli höyüğü çevresinde yerleşim 5000 yıl önce başlamıştır[5] Edremit Yazıtı'na göre Gökçeada Geç Tunç Çağı'nda Prens Mukşuş tarafından yönetilen Mira ve Viluşa Krallığı'nın egemenliği altına girmiştir.[6] Daha sonra ada Yunanlar tarafından kolonize edilmiştir.
Gökçeada Roma döneminde de önemini korumuştur. Yerleşim merkezleri daha yükseklere kurulmuş ve kaleler görülmeye başlanmıştır. Bu dönemde Yukarı Kaleköy önemli bir yerleşimdir. Buradaki kale surları, akropol, heykel ve mermer parçaları, duvar kalıntıları Roma veya Ceneviz özellikleri gösterir. Kaleköy civarındaki, adaya da adını veren antik İmbros şehri harabe halindedir.[7] Bizans'ın son yıllarında ada Venedik ve Cenevizlilerce yönetilmiştir. Deniz ticareti vergisi ve Tuz Gölü'nden elde edilen tuz Venedikliler açısından önemliydi. Osmanlılar boğazın hakimiyeti ve adaya kurdukları tersane ile askeri üs için adayı almak istiyorlardı. Adayı kaybeden Ceneviz ve Venediklerin Karadeniz ve boğazlar ticareti sona ermiştir.[7]
Çanakkale Savaşları'nda ada İngilizlerin eline geçti. Havaalanı yapılan ada, müttefiklerin karargahı oldu. Ada daha sonra 1922-1923 yıllarında Yunanistan'ın kontrolüne girdi. Lozan'da On İki Ada ile birlikte Yunanistan'a bırakılması tartışılan ada, Yunanistan'ın savaş tazminatına karşılık Türkiye'ye bırakılmıştır.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Adanın kuzey bölümleri daha yüksek ve diktir. Güney kıyılar daha alçak ve yataydır. Güneydoğuda Aydıncık Yarımadası'nın karaya bağlandığı alanda Tuz Gölü oluşmuştur. Göl tombolonun iki kıyı kordonu arasında bulunmaktadır.[5] Dik olan kuzey kıyılarda falezler oluşmuştur. Akarsular kısa ve eğimlidir. Heyelan olayları görülür.
Gökçeada'nın ana ekseni Güneybatı-Kuzeydoğu yönündedir. Bu uzanış Gelibolu Yarımadası ve KAF'ın devamı olan kuzey Ege çukurlarının uzanışına uyar. Kuzeyinden 1000 m'yi bulan derin çukurlar ile sınırlandırılan ada, Biga ve Gelibolu kıta sahanlığı üzerinde yer alır. Adanın genel görünümünde tektonik olaylar önemlidir.[5]
Adanın yükseltileri orta ve kuzey bölümlerinde yer alır. Kuzey-güney doğrultusunda eğim ve yükselti düzenli olarak azalır. En yüksek zirve 673 m ile Doruktepe'dir. Karaçalı Tepe (646 m), Ulukaya Tepe (638 m), diğer yüksek alanlardır.
Adanın en büyük akarsuyu Büyükdere'dir. Adanın ortalarından doğar, kuzeydoğuya yönelir. Gökçeada (Çınarlı) ve Zeytinli yerleşimlerini geçtikten sonra kuzeye döner. Bu noktadan sahile kadar geniş tabanlı vadiye sahiptir. Kaleköy yakınlarında, Kale Koyu'nda denize dökülür. Büyükdere üzerinde içme suyu ve sulama amaçlı Gökçeada Barajı yapılmıştır. Ayrıca akarsunun sol yanında Gökçeada Havaalanı bulunur. Adanın batısında, güneydoğu yönünde akan Çıkırım ve Ballı dereleri bulunur.[5]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Ada nüfusu, 1990'da 7.948, 2010'da 7.074, 2016'da 8.776, 2021'de 10.377 ve 2023'te 10.721 kişiydi.[1]
1569 yılında adada yaklaşık nüfus 5000 kişidir. 1831 nüfus sayımında 2505 kişi, 1887'de 7166 kişi, 1895'te 8500 kişi adada yaşamaktaydı.[7]
Türkiye'nin tek Sualtı Milli Parkı Gökçeada'da, Yelkenkaya ile Yıldızkoy arasındadır. Adaya Çanakkale merkezden ve Kabatepe limanından (Eceabat) feribot seferleri yapılmaktadır. Adaya karasal bağlantı kuzeydoğudaki Kuzu Limanı'ndan sağlanmaktadır. Çanakkale'den 53 km, Kabatepe Limanı'ndan 22 km mesafededir.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Gökçeada İlçe Nüfusu 2023". Nufusune.com. 2024. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2024.
- ^ Ilya Yakubovich (2010). Sociolinguistics of the Luvian Language (İngilizce). Brill. s. 177. 23 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
- ^ a b "Gökçeada (İmroz)". canakkalekulturturizm.gov.tr. 1 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2018.
- ^ George L. Huxley (1961). Crete and the Luwians (İngilizce). Vincent-Baxter Press. s. 40. 23 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
- ^ a b c d ÖNER, Prof. Dr. Ertuğ; VARDAR, Yrd. Doç. Serdar. "GÖKÇEADA'NIN (ÇANAKKALE) PALEOCOĞRAFYA ÖZELLİKLERİ VE JEOARKEOLOJİSİ". dergipark.gov.tr. 1 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2018.
- ^ Eberhard Zangger ve Fred C. Woudhuizen (2018). "Rediscovered Luwian Hieroglyphic Inscriptions from Western Asia Minor". TALANTA – Proceedings of the Dutch Archaeological and Historical Society. Cilt 2018. s. 54. 23 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
- ^ a b c KAHRAMAN, Selver Özözen. "GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE GÖKÇEADA'DA YERLEŞMELERİN DAĞILIŞINDA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER". dergipark.gov.tr. 1 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2018.
