Kara Boğaz Göl
| Kara Boğaz Göl | |
|---|---|
 Kara Boğaz Göl'nün uydudan çekilmiş fotoğrafı | |
 | |
| Havza | |
| Konum | Balkan, Türkmenistan |
| Koordinatlar | 41°21′7″K 53°35′43″D / 41.35194°K 53.59528°D |
| Genel bilgiler | |
| Akarsu (giden) | Hazar Denizi |
| Göl türü | Lagün, Tuz gölü |
| Uzunluk | 193 km (120 mi) |
| Genişlik | 154 km (96 mi) |
| Yüzölçümü | 18.400 km2 (7.100 sq mi) |
| Ortalama derinlik | 4 m (13 ft) |
| En derin noktası | 7 m (23 ft) |
| Wikimedia Commons | |
  Kara Boğaz Göl (Hazar Denizi)  Kara Boğaz Göl (Asya)  Kara Boğaz Göl (Türkmenistan) | |
Kara Boğaz Göl (Türkmence: Garabogazköl) Türkmenistan'ın kuzeybatısında ve Hazar Denizi'nin doğusunda yer alan 18.000 km^2 yüzölçümüne sahip sığ bir lagün ve körfezdir. Dünya üzerindeki en tuzlu su kütlelerinden biridir. Gölün su yüzeyi, Hazar Denizi'nden birkaç metreden birkaç santimetreye kadar değişen seviyelerde daha alçaktır ve bu nedenle Hazar Denizi'nden bu göle sürekli su akışı olmuştur. Tuzluluk oranı yapılan ölçümlere göre 270-300 g/l seviyelerindedir ve doğal olarak göl bünyesinde çeşitli evaporitler (tuz kayaçları) oluşmaktadır. Bu tuz kayaçları 1920'lerden bu yana ticari amaçlarla kullanılmaktadır. 1980 yılında Hazar Denizi'nin su seviyesinin düşümünü azaltmak adına bu lagün üzerine baraj kurulmuştur, zira 1977 yılındaki su seviyesi Hazar Denizi'nin son 400 yıllık tarihindeki en düşük su seviyesi olmuştu. Bu insan müdahalesine yanıt olarak, lagün 1983 Kasım'ında tamamen kurumuştur. 1992'de baraj yıkıldı ve yılda 1.7 metrelik bir su miktarıyla lagün yeniden suyla dolduruldu. Lagünün su seviyesi yıllık ve mevsimlik olarak Hazar Denizi'ne benzeyen değişim, dalgalanma gösterir. Lagünün çevresi sert bir karasal iklim etkisiyle yarı çöl özelliği gösterir. Lagünün hidrojeolojik ve hidrokimyasal rejimi Hazar Denizi'nden akan sularla belirlenir ve bu suyun akış miktarıyla lagünün suyunun özellikleri kontrol edilir.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik efsanelere göre bu lagün derin ve gizemli bir oyuk barındırıyor ve hazar denizi sularını içine çektiği düşünülüyordu. Bu su kütlesi ile ilgili ilk bilimsel çalışmalar 1715'te Büyük Petro'nun emriyle Aleksander Bekoviç Çerkeskiy'in keşif seferi süresince Hazar Kıyıları ve lagünün haritalarını çıkartmak suretiyle yapılmıştır. 19. asrın ortalarına dek çok fazla çalışma olmamıştır, ama 1836 yılında ünlü seyyah G. S. Karelin, uzun yıllar sonra ilk kez körfeze giren ilk kişidir, Hazar Denizi sularının hiçbir yere gitmediğini, suyun çöle yakın konumundan ötürü çok yüksek olan sıcaklık nedeniyle buharlaştığını anlamıştır. 1847'de Çarlık ordusunda görevli deniz teğmen Zherebtsov Volga isimli buharlı teknesiyle ilk kez lagün çevresinde seyahat etti ve bölgenin coğrafi tasvirini ve incelemelerini yapmıştır. Lagün tabanından örnekler almıştır ve o gün bilinmeyen; ama daha sonra Glauber tuzu olarak adlandırılan özel bir tuz kayacıyla lagün tabanının altına serilen katmanı keşfetmiştir.[1]
Çevresel değişiklikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Eylül 1984'te, su gideğeninin inşası sonrası Hazar Denizi suları tekrar körfeze dönmüştür ve yılda 1.6 km^3'lük bir akış sağlanmıştır. Bu eylemle körfezin tekrar doğal şartlarına kavuşması ve dolayısıyla çevre ve yüzey altı tuzlu su rejimi üzerinde kurumanın kötü etkisinin azaltılması amaçlanmıştı. 1992-95 yılları arasında Hazar Denizi'nden körfeze aktarılan su miktarı Hazar Denizi'ndeki su seviyesini 30 cm civarında düşürmüştür. 2008 yılında lagünün doğası tamamen restore edilmiş ve eski sınırlarına dönmüştür.[1] Nisan 2017'de Landsat 8 uydusunun kara boğaz gölü üzerindeyken çektiği fotoğraflar ilginç veriler sunmuştur. Yaygın olarak, köpük fenomeni denizel bitkilerin, alglerin veya fitoplanktonlarının bozunan parçalarının ürünleridirler. Bu bozunma süreci yağ türevlerini ve sürfaktan maddesinin ortaya çıkmasını sağlar. Sürfaktan yüzey gerilimini düşürür ve rüzgarlı havalarda köpük oluşumu kolaylaşır. Kara Boğaz Göl'ün çekilmiş uydu resimleriyle bu köpüklerin kökenini belirlemek oldukça zordur, ama mantıksal çıkarımlar yapılabilir. Bu göl oldukça tuzludur ve onun bu tuzluluğuna dayanabilecek az sayıda organizma vardır. Bu köpüklerin de organik kökenli olduğu tahmin edilse de henüz bir doğru orantı bulunamamıştır. Uydu resimlerindeki beyaz hatlar araştırmacılara beyaz çizgilerin altındaki su kütleleri için bir ipucu sunmaktaydı. Bu çizgiler sıcak ve soğuk su kısımlarının çarpıştığı noktaları temsil etmektedir ve bu su tabakaları çarpışarak etkileşim içine girerler. gidecek yerleri olmadığı için de sular aşağı doğru hareket etmektedirler.[2]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Kosarev, Aleksey. "Kara-Bogaz-Gol Bay: Physical and Chemical Evolution". www.springerlink.com. SpringerLink. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2020.
- ^ Voiland, Adam. "Lines of Foam on Garabogazköl". www.earthobservatorynasa.gov. Nasa. 24 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
