Эчтәлеккә күчү

Ирекле төшү тизләнеше

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Ирекле төшү тизләнеше latin yazuında])
Җирдә ирекле төшү әйләнеше g ике өлештән тора: гравитацион (беренче якынчалыкта, бериш шар өчен GM/r2) һәм үзәктән куу тизләнеше ω2a

Ирекле төшү тизләнеше яки тартылыш көче тизләнешеавырлык көче җисемгә бирүче тизләнеш (башка көчләр исәпкә алынмый).

Инерциаль булмаган хисап системаларының тигезләмәләре буенча ирекле төшү тизләнеше масса берәмлегенә тәэсир итә торган авырлык көченә тиң.

Җирдәге ирекле төшү тизләнеше g дип билгеләнә, экваторда 9,780 м/с², котыпларда 9,832 м/с² тигез.

Стандарт зурлык g = 9,80665 м/с тәшкил итә.

Җирдә ирекле төшү тизләнеше гравитацион тизләнеш һәм үзәктән куу тизләнеше вектор суммасына тигез.

Кайбер күктәге җисемнәр өслегендәге ирекле төшү тизләнешләре, м/с2
Кояш 273,1
Меркурий 3,68—3,74 Чулпан 8,88
Җир 9,81 Ай 1,62
Церера 0,27 Марс 3,86
Юпитер 23,95 Сатурн 10,44
Уран 8,86 Нептун 11,09
Плутон 0,61

Үзәктән куу тизләнеше

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Үзәктән куу тизләнеше Җир әйләнүе сәбәпле килеп чыга, шуңа күрә Җирдә хисап системалары инерциаль булмыйлар.

Әйләнү күчәреннән а ераклыкта урнашкан нокта өчен үзәктән куу тизләнеше:

ω2a,
биредә ω — Җир әйләнүенең почмак тизлеге: ω = 2π/T,
Т — бер әйләнешнең вакыты = 86164,1 секунда.
Диңгез өстеннән төрле биеклектә h гравитацион тизләнеше
h, км g, м/с2 h, км g, м/с2
0 9,8066 20 9,7452
1 9,8036 50 9,6542
2 9,8005 80 9,5644
3 9,7974 100 9,505
4 9,7943 120 9,447
5 9,7912 500 8,45
6 9,7882 1000 7,36
8 9,7820 10 000 1,50
10 9,7759 50 000 0,125
15 9,7605 400 000 0,0025

Гравитацион тизләнеш

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бөтендөнья тартылыш кануны буенча гравитацион тизләнеш болай исәпләнә:

,

биредә Gгравитацион даими (6,6742×10−11 м³с−2кг−1),

r — планета радиусы.

Гравитацион тизләнеш Җир өслеге өстеннән болай исәпләнә:

,
  • А. С. Енохович. Краткий справочник по физике. — М.: «Высшая школа», 1976. — 288 с.
  • Gerald James Holton and Stephen G. Brush (2001). Physics, the human adventure: from Copernicus to Einstein and beyond (3rd ed.). Rutgers University Press. p. 113. ISBN 978-0-8135-2908-0.