Нева

Нева
рус. Нева
Су агымы башы	Ладога күле
Кушыла:	Нева култыгы
Кушылдыгы	Мга[d], Тосна[d], Ижора (елга), Славянка (Нева кушылдыгы), Охта (Нева кушылдыгы), Мойка[d], Дубровка, Дудергофский канал[d], Кронверк бугазы[d], Мойка[d], Мурзинка, Святка[d], Спартак[d], Чёрная Речка[d], Утка[d], Чёрная[d], Староладожский канал[d], Пряжка[d], Сальнобуянский канал[d], Святуха[d] һәм Киселёвка[d]
Елгадагы сулык	Ладога күле
Су җыю бассейны	бассейн Невы[d]
Объектның бассейны илләре	Россия
Су чыгымы	2500 м³/с
Бассейн мәйданы	281 000 км²
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Ленинград өлкәсе һәм Санкт-Петербург
Уклон	0,058
Озынлык	74 km
Елга җиңе	Обводный канал[d], Большая Невка[d], Кронверк бугазы[d], Фонтанка[d], Малая Нева[d] һәм Екатерингофка[d]
Бассейн категориясе	[d]
Нева Викиҗыентыкта

һәм

Нева́ (рус. Нева) — Россиянең Ленинград өлкәсе һәм Санкт-Петербург федерация әһәмиятендәге шәһәре биләмәләрендә ага торган елга.

Озынлыгы 74 км, киңлеге 1300 метргача, бассейнының мәйданы (Ладога, Онега күлләре һ.б.ның бассейннары белән бергә) 281 мең км². Ладога күленнән башланып, Балтыйк диңгезе Фин култыгының Нева култыкчасына коя. Уртача еллык су чыгымы кою урынында 2530 м³/сек тәшкил итә. Декабрьдә боз белән каплана, апрель азагында - май башында боз китә.

Физик-географик характеристикасы

Палеозойда 300-400 млн ел элек Нева елгасының хәзерге дельтасының бөтен территориясе диңгез белән капланган була. Бүгенге рельеф боз катламының эшчәнлеге нәтиҗәсендә барлыкка килгән (соңгы, Валдай бозлавыгы 12 мең ел элек тәмамланган). ЛБозлык чигенгәч, Литорин диңгезе барлыкка килә, аның дәрәҗәсе Балтыйк диңгезенең хәзерге заман дәрәҗәсеннән 7-9 метрга югарырак була. Принев түбәнлеге буенча көнчыгыштан көнбатышка таба Нева елгасының заманча үзәне буенча Тосна елгасы ага, ул Литорин диңгезе култыгына коя. Мга елгасы ул вакытта көнчыгышка таба ага һәм хәзерге Неваның чишмә башындагы Ладога күленә коя; аның бассейны Тосна бассейныннан аерылган була.

Ладога күле тирәсендә коры җир тизрәк күтәрелә һәм күл вакытлар узу белән ябык сулыкка әйләнә. Шулай итеп, 4 мең ел элек Ладога күле һәм Фин култыгы арасы Нева елгасының үзәненә әверелгән, ә Тосна һәм Мга елгалары аның кушылдыклары булып тора башлый. Соңгы 2,5 мең елда рельеф үзгәрми диярлек. Бу вакытта Нева дельтасы формалаша, ул асылда ялган дельта булып тора, чөнки ул дельтага охшаган, әмма елга материалы аккумуляциясе түгел, ә элек оешкан диңгез һәм күл-диңгез катламнары нәтиҗәсе булып тора.

Нева - киң һәм тирән елга. Иң киң урыннары (1000-1250 м) - диңгез сәүдә портының Нева капкасы янында дельтада, зур Нева җиңе бүрәнкәсендә, Тосна елгасы кушылганда һәм чишмә янында Фабричный утравы янында Иваново бусагасы тәмамлага җирдә урнашкан. Уртача тирәнлек 8-11 м; иң зур тирәнлек (24 м).

Экологиясе

РФ Росгидромет Неваны «нык пычранган» дип классификацияли, елганың зур өлеше пычранган өченче класска карый. Төп пычрата торган матдәләр: җиңел аклый торган углеводородлар, бакыр, цинк, марганец, азот нитриты. 4А классы булган Неваның иң пычрак кушылдыклары - Мга, Славянка, Охта, Черная речка елгалары.

Санкт-Петербург чикләрендә Нева сәнәгать агымнары белән пычранган, елгага йөзләрчә сәнәгать предприятиесе калдыклары агызыла. Нефть продуктлары актив рәвештә транспортлана. Елгага ел саен 80 мең тоннадан артык пычраткыч матдә эләгә. Елга суы су белән тәэмин итү һәм техник ихтыяҗлар өчен кулланыла. Санкт-Петербургның чистартылмаган пычраткычларның 73% ы «Санкт-Петербург Водоканал» ДУП, 27% ы — сәнәгать предприятиеләренә туры килә. Рәсми статистика буенча, соңгылары арасында ТЭЦ-2, «Пластполимер» һәм «Обуховский завод» елганы аеруча пычрата. Ленинград өлкәсендә иң зур пычратучылар булып Шлиссельбург, Киров, Отрадное, шулай ук Киров ГРЭСы санала. Ел саен Петербургның табигатьтән файдалану комитеты Нева акваториясендә, уртача алганда, 40тан артык нефть продуктлары агызуны терки.

Чыганаклар

• Рихтер Д. И. Нева, река С.-Петербургской губернии // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Петрашень И. В. Мариинская система. 1810—1910. СПб. — 1910.
• По водным путям Северо-Запада. Путеводитель. Г. Е. Евгеньев (Пащенко).— Л.: Речной транспорт.— 1958.
• Голант В. Я. Укрощение строптивой: История наводнений на Неве. — Л.: Гидрометеоиздат, 1966. — 192 с.
• Нежиховский Р. А. Река Нева и Невская губа. — Л.: Гидрометеоиздат, 1981. — (Реки и озёра нашей Родины).
• Горбачевич К. С., Хабло Е. П. Почему так названы? О происхождении названий улиц, площадей, островов, рек и мостов Ленинграда. — 3-е изд., испр. и доп. — Л.: Лениздат, 1985. — С. 450—451. — 511 с.
• Горбачевич К. С., Хабло Е. П. Почему так названы? О происхождении названий улиц, площадей, островов, рек и мостов Санкт-Петербурга. — 4-е изд., перераб. — СПб.: Норинт, 1996. — С. 315—316. — 359 с. — ISBN 5-7711-0002-1.
• Городские имена сегодня и вчера: Петербургская топонимика / сост. С. В. Алексеева, А. Г. Владимирович, А. Д. Ерофеев и др. — 2-е изд., перераб. и доп. — СПб.: Лик, 1997. — С. 83. — 288 с. — (Три века Северной Пальмиры). — ISBN 5-86038-023-2.
• Волго-Балт. От Волги до Балтики. Альбом. Авт.-сост.: В. В. Лапин, А. Н. Чистиков. СПб.: «Лики России».— 2004.
• Мариинская водная система. Выдающиеся гидротехнические сооружения мира / Автор-сост. Чистиков А. Н. СПб.: «Лики России», 2011.