Kontent qismiga oʻtish

Brauzer kengaytmasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Brauzer kengaytmasi veb-brauzerni sozlash uchun kichik dasturiy taʼminot modulidir. Brauzerlar odatda foydalanuvchi interfeysini oʻzgartirish, cookie -fayllarni boshqarish, reklamalarni bloklash va veb-sahifalarning shaxsiy skriptlari va ustillari oʻzgartirish kabi vazifalarini bajaruvchi turli kengaytmalarga ruxsat beradi, jumladan.[1]

Plaginlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Brauzer plaginlari modulning alohida turi hisoblanadi. Asosiy farq shundaki, kengaytmalar odatda faqat dasturiy mahsulot kodi plaginlar esa har doim kompilyatsiya qilingan bajariluvchi dastur (yaʼni ob’ekt) boʻladi. 2021-yildan boshlab plaginlar koʻpchilik brauzerlar tomonidan bekor qilingan, shu bilan birga kengaytmalar keng tarqalgan. Eng mashhur brauzer Google Chrome,[2] 100 000 dan ortiq kengaytmalarga ega, ammo endi plaginlarni qoʻllab-quvvatlamaydi.[3][4]

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Internet Explorer kengaytmalarni qoʻllab-quvvatlovchi birinchi yirik brauzer boʻlib, 1999-yilda 4-versiya chiqarildi[5] Firefox 2004-yilda ishga tushirilgandan beri kengaytmalarni qoʻllab-quvvatlaydi. Opera 2009-yilda kengaytmalarni qoʻllab-quvvatlay boshladi va keyingi yili Google Chrome va Safari ham shunday qildi. Microsoft Edge 2016-yildan beri kengaytmalarni qoʻllab-quvvatlaydi.[6]

API muvofiqligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2015-yilda W3C doirasida brauzer kengaytmalari uchun yagona standart amaliy dasturlash interfeysi (API) yaratish uchun jamoa ishchi guruhi tuzildi.[7] Bu maqsadga erishish dargumon boʻlsa-da,[8] koʻpchilik brauzerlar Google Chrome mashhurligi tufayli bir xil yoki juda oʻxshash API-lardan foydalanadilar.

Chrome faqat HTML, CSS va JavaScript ga asoslangan API kengaytmali birinchi brauzer edi. Bu imkoniyat uchun beta sinovi 2009-yilda[9][10] boshlangan va keyingi yili Google Chrome internet doʻkonini ochgan. 2012-yil iyun holatiga koʻra, doʻkonda 750 million kengaytmalar va boshqa kontent oʻrnatilgan.[11] Xuddi shu yili Chrome Internet Explorerni ortda qoldirib, dunyodagi eng mashhur brauzerga aylandi[12] va uning bozor ulushi oʻsishda davom etdi va 2018-yilda 60 % ga yetdi[13]. Bugungi kunda esa (2022yil fevral holatiga koʻra) Google Chrome bozorda 62.78 % ulushga ega[14]

Chrome muvaffaqiyati tufayli Microsoft oʻzining Edge brauzeri uchun juda oʻxshash kengaytma API-ni yaratdi, buning maqsadi Chrome kengaytmalarini ishlab chiquvchilarga oʻz ishlarini Edge-ga oʻtkazishni osonlashtirish.[15] Ammo uch yil oʻtgach, Edge hali ham umidsizlikka uchragan darajada kichik bozor ulushiga ega edi, shuning uchun Microsoft uni Chromium -ga asoslangan brauzer sifatida qayta qurdi.[16][17] (Chromium – bu Googlening ochiq manbali loyihasi boʻlib, u Chrome va boshqa koʻplab brauzerlarning funktsional yadrosi boʻlib xizmat qiladi.) Endi Edge brauzerida Chrome bilan bir xil API mavjud, kengaytmalarni toʻgʻridan-toʻgʻri Chrome internet-doʻkonidan oʻrnatish mumkin.[18]

Oʻzining bozor ulushi pasayganligi sababli, Mozilla ham moslashishga qaror qildi. 2015-yilda tashkilot Firefox -ning uzoq vaqtdan beri mavjud boʻlgan XUL va XPCOM kengaytmalari Chromeʼga juda oʻxshash kamroq ruxsat beruvchi API bilan almashtirilishini eʼlon qildi.[19] Bu oʻzgartirish 2017-yilda kuchga kirgan[20][21] Firefox kengaytmalari endi Chrome kengaytmalari bilan deyarli mos keladi.[22]

2020-yilgacha Apple ushbu tendentsiyaning yagona asosiy istisnosi edi, chunki Safari uchun API kengaytmalarni yaratish uchun Xcode vositasidan foydalanishni talab qildi.[23] MacOS uchun Safari 14-ning chiqarilishi bilan brauzer Chrome API bilan ishlab chiqilgan veb-kengaytmalarni qoʻllab-quvvatladi.[24] Keyingi yili Safari 15 birinchi marta iOS-ga veb-kengaytmalarni qoʻllab-quvvatladi.[25] Boshqa brauzerlardan, masalan, Chrome yoki Firefoxdan farqli oʻlaroq, barcha Safari veb kengaytmalari standart iOS yoki macOS ilovalarining bir qismi sifatida tarqatiladi.[26] Natijada, iOS’dagi barcha Safari kengaytmalari App Store koʻrib chiqilishi kerak boʻlib qoldi, macOS’dagilar esa, agar ishlab chiquvchi xohlasa, Mac App Storeʼdan tashqarida tarqatilishi mumkin.

Keraksiz xatti-harakatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Brauzer kengaytmalari odatda koʻrish tarixi kabi nozik maʼlumotlarga kirish huquqiga ega va ular baʼzi brauzer sozlamalarini oʻzgartirish, foydalanuvchi interfeysi elementlarini qoʻshish yoki veb-sayt tarkibini almashtirish qobiliyatiga ega.[27][28] Natijada, zararli dasturlarning kengaytmalar orqali tarqatish imkoniyati paydo boʻldi. Bugungi kunda bir qancha shunday holatlar aniqlangan. Shuning uchun foydalanuvchilar kengaytmalarni oʻrnatishda ehtiyot boʻlishlari kerakligi ogohlantiriladi.[29][30][31][32]

Ilovalar brauzer kengaytmalarini foydalanuvchining xabarisiz oʻrnatish holatlari ham boʻlgan, bu esa foydalanuvchi uchun keraksiz kengaytmani oʻchirishni qiyinlashtiradi.[33]

Baʼzi Google Chrome kengaytmalarini ishlab chiquvchilari oʻzlarining kengaytmalarini uchinchi tomonlarga sotdilar, ular keyinchalik reklama dasturlarini oʻrnatdilar.[34][35] 2014-yilda Google Chrome internet-doʻkonidan ikkita bunday kengaytmani olib tashladi, chunki koʻpchilik foydalanuvchilar keraksiz qalqib chiquvchi reklamalar haqida shikoyat qilgan. Keyingi yili Google oʻz veb-saytlariga tashriflarning taxminan besh foizi reklama dasturlari kengaytmalari bilan oʻzgartirilganini tan oldi.[36][37][38]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  2. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  3. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  4. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  5. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  6. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  7. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  8. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  9. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  10. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  11. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  12. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  13. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  14. ↑ MOST POPULAR WEB BROWSERS IN 2022 https://www.oberlo.com/statistics/browser-market-share
  15. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  16. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  17. ↑ „arxiv nusxasi“. 2018-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-may.
  18. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  19. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  20. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  21. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  22. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  23. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  24. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  25. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  26. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  27. ↑ „arxiv nusxasi“. 2020-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-may.
  28. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  29. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  30. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  31. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  32. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  33. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  34. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  35. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  36. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  37. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
  38. ↑ „arxiv nusxasi“. 2019-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-may.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Brauzer_kengaytmasi&oldid=4930082" dan olindi