Nhà Kayani

Đối với các định nghĩa khác, xem Kayani.

Bài này nằm trong loạt bài về
Lịch sử Iran
Huyền sử Nhà Pishdadi Nhà Kayani
Thời kỳ cổ đại Trước Công Nguyên (TCN) Tiền sử Iran Thời cổ đại–4000 Văn hoá Kura–Araxes 3400–2000 Proto-Elamite 3200–2700 Văn hóa Jiroft c. 3100 – c. 2200 Elam 2700–539 Đế quốc Akkad 2400–2150 Người Kassite c. 1500 – c. 1155 Đế quốc Tân Assyria 911–609 Urartu 860–590 Mannaeans 850–616
Thời kỳ Đế quốc Đế quốc Media 678–550 TCN (Vương quốc Scythia) 652–625 TCN Đế quốc Tân Babylon 626–539 TCN Đế quốc Achaemenes 550–330 TCN Vương quốc Armenia 331 TCN – 428 SCN Atropatene Thập niên 320 TCN – Thế kỷ III SCN Vương quốc Cappadocia Thập niên 320 TCN – 17 SCN Đế quốc Seleukos 312–63 TCN Vương quốc Pontus 281–62 TCN Nhà Frataraka Thế kỷ III TCN – c. 222 SCN Đế quốc Parthia 247 TCN – 224 SCN Vương quốc Suren 119 TCN – 240 SCN Đế quốc Sasania 224–651 Nhà Zarmihr Thế kỷ VI – 785 Nhà Qarinvand Thập niên 550 – Thế kỷ XI
Thời kỳ Trung đại Nhà Rashidun 632-661 Nhà Omeyyad 661–750 Nhà Abbas 750–1258 Nhà Dabuy 642–760 Nhà Bavand 651–1349 Masmughan của Damavand 651–760 Paduspan 665–1598 Justan 791 – thế kỷ XI Các triều đại Alid 864 – thế kỷ XIV Nhà Tahiri 821–873 Đế quốc Saman 819–999 Nhà Saffar 861–1003 Nhà Ghur trước 879 – 1141 Nhà Saj 889–929 Nhà Sallar 919–1062 Nhà Ziyar 930–1090 Ilyas 932–968 Nhà Buy 934–1062 Nhà Ghaznav 977–1186 Nhà Kakuy 1008–1141 Nhà Nasr 1029–1236 Shabankara 1030–1355 Đế quốc Seljuk 1037–1194 Nhà Khwarezm-Shah 1077–1231 Nhà Eldiguz 1135–1225 Atabeg của Yazd 1141–1319 Nhà Salghur 1148–1282 Nhà Hazarasp 1155–1424 Nhà Mihraban 1236–1537 Nhà Kurt 1244–1396 Hãn quốc Y Nhi 1256–1335 Nhà Choban 1335–1357 Nhà Muzaffar 1335–1393 Nhà Jalair 1337–1376 Sarbadar 1337–1376 Nhà Inju 1335–1357 Nhà Afrasiyab 1349–1504 Marashis 1359–1596 Đế quốc Timur 1370–1507 Nhà Karkiya 1370s–1592 Kara Koyunlu 1406–1468 Aq Qoyunlu 1468–1508
Thời kỳ Cận đại Nhà Safavid 1501–1736 (Nhà Hotak) 1722–1729 Nhà Afshar 1736–1796 Hãn quốc Talysh 1747–1826 Nhà Zand 1751–1794 Nhà Qajar 1789–1925
Thời kỳ Hiện đại Nhà Pahlavi 1925–1979 Chính phủ Lâm thời Iran 1979–1980 Lịch sử Cộng hòa Hồi giáo Iran 1980–nay
Bài liên quan Tên gọi Quân chủ Lịch sử Kinh tế Lịch sử Quân sự Chiến tranh Nguyên thủ quốc gia
Niên biểu

Nhà Kayani (còn gọi là Kay, Kaianid hay Kayanian) là một triều đại bán thần thoại trong truyền thống dân gian nước Đại Iran. Các vua nhà Kayani được xem là những anh hùng của Kinh Thánh Avesta trong Hỏa giáo, hay trong thiên sử thi Shahnameh của nhân dân Iran.

Là tên gọi có ý nghĩa của các vị vua và lý do tại sao triều đại này lại có tên như thế, từ "Kay(an)" trong tiếng Trung và Tân Ba Tư là phần mở rộng là từ kavi (hay kauui) trong kinh Avesta nghĩa là "vua" đồng thời "nhà thơ - người lo việc tế thần" hay "nhà thơ - thầy tế". Từ ngữ này cũng có quan hệ theo từ nguyên với khái niệm của Avesta, kavaēm kharēno, tức "quyền lực huy hoàng được phân chia" mà các vua nhà Kayani nắm giữ. Chiếc vương miện Kiani là biểu hiện về mặt vật chất của niềm tin này.

Trong thánh kinh

Phần Yashts của kinh Avesta có nói về sự kiện đầu tiên của nhà Kayani: nhà vua dâng hương tế các vị thần với ước nguyện rằng các ngài sẽ phù hộ, và giúp vua chống giặc Anarya, đôi khi được đồng nhất hoá với người Turan.

Trong Yasht 5, 9.25, 17.45-46, Haosravah, vị vua nhà Kayani, sau được biết với tên gọi Kay Khosrow, cùng với Zoroaster và Jamasp (tể tướng của Vishtaspa, một vị vua khác của nhà Kayani mà cũng là người bảo trợ của Zoroaster) được xem là thần thánh trong Airyanem Vaejah. Vua Haosravah được kể là người có công thống nhất các bộ lạc Aryan thành một nhà nước (Yasht 5.49, 9.21, 15.32, 17.41).

Trong truyện dân gian

Vào thời hậu kì Sassanid, Khosrow II (590-628, lấy tên theo Kay Khosrow huyền thoại) lệnh cho biên soạn sách về huyền thoại, có cả người Kayani. Sách đó có tên là Khwaday-Namag hay "Sách của các ông vua", viết về một quá trình lịch sử lâu dài của dân tộc Iran kể từ thời Gayomart thuở xa xưa đến thời Khosrow II.

Các vua nhà Kayani

• Kei Qobád
• Kai Kavoos
• Kai Khosrow
• Kai Luarsab
• Kai Garshasp
• Kai Bahman
• Kai Darab

Đọc thêm

• Dhalla, Maneckji N. (1922), Zoroastrian Civilization, New York: OUP
• Gershevitch, Ilya (1959), The Avestan Hymn to Mithra, Cambridge: University Press, tr. 185–186