საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა

საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა რესპუბლიკა
← 26 მესი, 1918 — 25 ფურთუთა, 1921 →
შილა გერბი
ჰიმნი „დიდება“
ნანანოღა	ტფილისი
ნინა	ქორთული
ფართობი	107.600 კმ2
მახორობა	ორჩანიეთ 2,500,000 კ.
თარობაშ დუდმახვენჯი
- 1918	ნოე რამიშვილი
- 1918-1921	ნოე ჟორდანია
ასე თე ტერიტორიას იდვალუაფუ:	საქორთუო;  აზერბაიჯანი;  სომხეთი;  რუსეთი;  თურქეთი;

საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა — მაართა რესპუბლიკა საქორთუოშ ტერიტორიას, დირსხუ 1918 წანაშ 26 მესის რუსეთიშ იმპერიაშ აკოცჷმაშ დო 1917 წანაშ რევოლუციაშ უკული. ოორუეშე თის უხურგანდჷ რუსეთი დო ოორუე კავკაციაშე ლაკადარეფიშ რესპუბლიკა. თურქეთი, სომხეთი დო აზერბაიჯანი — ობჟათეშე. მახორობა აკმადგინანდჷ 2,5 მლნ-ც, ფართობი — 107,600 კვ.კმ-ის. ნანანოღა — ქართი. სახენწჷფო ნინა — ქორთული.

წოხოლიანი ისტორია

კაპიტან ეგან კრიეგერი. გერმანული ოურდუმე მისიაშ ხემანჯღვერი საქორთუოს, 1918 წ.

1917 წანას აფუნს, რუსეთის მონარქიაშ დოქოსუაშ უკული, მოლენკავკაციას ჟირხეშუულამობაქ ქჷდირსხუ: ართი ჸურე, მუშეფიშ დო ოურდუმე დეპუტატეფიშ სხუნუეფი, მაჟირა ჸურე, რუსეთიშ კუნტახანურ თარობაშით დორსხუაფილ მოლენკავკაციაშ გჷშაკერძაფილ კომისარიატი, ნამუეფსჷთ რეალური ნძალანება ვა უღუდესჷნ. კჷნე თე პერიოდის მოჭანაფილქ იჸუ საქორთუოშ მაართა ერუანულ კათუაქ, ნამუსჷთ ორსუდჷ არძო პოლიტიკური დო ჯარალუობური ორგანიზაციაშ, შხვადოშხვა კათეფიშ წჷმმარინაფალეფი. კათუაქ გეგშეგორჷ საქორთუოშ ერუანული სხუნუ, ნამუთ გჷნმალი პერიოდის, ზოხორინალაშ გჷმორგამებაშახ, პრაქტიკულო საქორთუოშ თარობაშ ფუნქციას მეჸუნდჷ.

გერმანიაშ ნჯარეფი ქართის, 1918 წ. (უკოხოლნე ფონც მუმა დავითიშ ოხვამე მთაწმინდას დო ფუნიკულიორი)

გჷმათუთაშ რევოლუციაშ გომორძგუაშ უკული ობჟათე კავკაციაქ ხოლო უმოსი გლახა სიტუაციას ქჷმოხვადჷ. აბანობურ გოლინამ პოლიტიკურ ნძალეფქ ვეჩინეს სხუნუეფიშ ხეშულობა დო უკვე 1917 წანაშ გერგობათუთას ქჷდარსხის აბანობური დუდალა მოლენკავკასიაშ კომისარიატიშ სახეთ, ნამუქჷთ რუსეთიშ დჷმარსხუაფალ კათუაშ მოლენკავკაციარ დეპუტატეფშე ქჷდარსხუ უმაღალაშ კანონმადვალუ ორგანო - სეიმი.

1918 წანაშ ფურთუთა-მესის, რუსეთიშ ომენოღალურ ლჷმაშ ბორჯის, საქორთუო მიშმეშჷ მოლენკავკაციაშ დემოკრატიულ ფედერაციული რესპუბლიკაშ აკოდგინალუაშა. თის დუდენდჷ მოლენკავკაციაშ კომისარიატი, ნამუთ აკმოდირთუდჷ საქორთუოშ, სომხეთიშ დო აზერბაიჯანიშ წჷმმარინაფალეფშე. მარა ფედერაციაქ უსახანთჭყანექ იჸუ, მუთ გჷშაჭანაფილი რდჷ ფედერაციაშ სუბიექტეფიშ პოლიტიკური დო ეკონომიკური ინტერესეფიშ უაკოხვალამუობეფით. თეს ქჷგიაძინჷ თურქეთიშ ჸურე აგრესიაქ, ნამუქჷთ ქჷდეკინჷ ბათუმი, არტაანი, ოზურგეთი, მათხილაფარქ იჸუ ახალციხეშა დო ახალქალაქშა. აკოქიმინელ პოლიტიკურ სიტუაციაქ გჷშეჭანუ მონახვამილეფიშ უკულნეშიანი გოვითარაფა: 1918 წანაშ 26 მესის მოლენკავკაციაშ ფედერაციაქ სქჷლადა მეჭყვიდჷ დო კჷნე თი დღას გეგმიარგამჷ საქორთუოშ ზოხორინალაქ. გეჸვენჯი დღალეფს ზოხორინალა გეგმაცხადეს თაშნეშე სომხეთიქ დო აზერბაიჯანქ.

ზოხორინალაშ გჷმოცხადაფა

საქორთუოშ ზოხორინალაშ აქტი

1918 წანაშ 24-25 მესის გემანჯჷ საქორთუოშ ერუანულ სხუნუშ ემარსულებერ კომიტეტიშ ხუნაქ ნოე ჟორდანიაშ დუდმახვენჯობათ. ხუნას სხუნულქ იჸუ თურქეფწკჷმა მორაგადაფეფც ამიერკავკაციაშ დელეგაციაშ ხემანჯღვერიშ აკაკი ჩხენკელიშ ჭარილქ, ნამუსჷთ თინა, ეთმოჭარჷნდ მუ მორაგადაფეფც აკოქიმინელ მონკა სიტუაციასჷნ, თხულენდჷ საქორთუოშ ზოხორნალაშ გჷმოცხადაფაშ ნჭუაფას. ეჭოფილქ იჸუ გჷნოჭყვადირუაქ ამიერკავკაციაშ სეიმიშ მუშითლიკვიდაციაშ უკული საქორთუოშ ზოხორინალაშ აქტიშ ეჭოფუაშ გეშა. თე ხუნასჷნე დადგინეს მუმალი თარობაშ აკოდგინალუა. თაშნეშე ეჭოფილქ იჸუ გჷნოჭყვადირუაქ საქორთუოშ ერუანულ სხუნუშა ქიგუდვალუდესკონ საქორთუოშ პარლამენტი.

1918 წანაშ 26 მესის, ჟაშხას, დღაშ 5:10 საათის ქართის საქორთუოშ ერუანულ სხუნუქ გეგმაცხადჷ ქიანაშ ზოხორინალა დო ქჷდარსხუ საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა. ეჭოფილქ იჸუ „საქორთუოშ ზოხორინალაშ აქტიქ“, ნამუსჷთ კერძოთ, ნოთქუელი რდჷ:

1. ანწიანწიმი საქორთუოშ კათა სუვერენული ნებეფიშ მაღვენჯი, ოდო საქორთუო - რსულფასამ ზოხორინელ სახენწჷფო რე.
2. ზოხორინელ საქორთუოშ პოლიტიკური ფორმა რე — დემოკრატიული რესპუბლიკა.
3. ოერეფოშქაშე ლჷმეფც საქორთუო ირო ნეიტრალური სახენწჷფო რე.
4. საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა მუშ თანჯეფც დინოხ ართმანგო უნარღელჸონც არძო მენოღალეშ ომენოღალურ დო პოლიტიკურ ნებეფც მუში ერუანობაშ, რწუმობაშ, სოციალური დგომარობაშ დო სქესიშ უმკუჯინუო.
5. საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა აკმოქიმინუნც არძო პიჯალას მუში ტერიტორიას მახორუ ერეფიშ დუდიშულ გოვითარაფაშო.

სახენწჷფო ხეშულობა

დჷმარსხუაფალი კათუაშ ხუნა, 1919.

ათე სტატია რე ნორთი სერიაშე საქორთუოშ ისტორია
უჯვეშაში ისტორია
დიაოხიშ ომაფე
კოლხეთიშ ომაფე
იბერიაშ ომაფე
ლაზიკა-ეგრისიშ ომაფე
ჯვეში დო ახალი ისტორიეფი
ტაო-კლარჯეთიშ ომაფე
აფხაზეთიშ ომაფე
ჰერეთიშ ომაფე
ქართლიშ ომაფე
კახეთიშ ომაფე
იმერეთიშ ომაფე
ქართლ-კახეთიშ ომაფე
სამცხე-საათაბაგო
ართოიანი ქორთული სახენწჷფო
რუსეთიშ იმპერიაშ აკოდგინალუას
უახალაში ისტორია
საქორთუოშ დრ
საქორთუოშ სსრ
საქორთუოშ რესპუბლიკა
საქორთუო
საქორთუოშ პორტალი

საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ ხეშულობაშ უმაღალაში ორგანო რდჷ პარლამენტი (დჷმარსხუაფალი კათუა),ოდო ემარსულებერ ორგანო - მინისტრეფიშ სხუნუ (თარობა), ნამუთ ანგარიშვალდვაირი რდჷ პარლამენტიშ წოხოლე. პარლამენტით დო თარობათ კოალიციური რდჷ, მარა უმონენდეს სოციალ-დემოკრატიული პარტიაშ წჷმმარინაფალეფი, ნამუსუთ ხუც უკინანდეს ხვალე მუშეფი ვარინ, ყაზაყეფი ხოლო. საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ მაართა თარობაშ აკოდგინალუა ათეშნერი რდჷ:

• თარობაშ დუდმახვენჯი — ნოე რამიშვილი.
• ოგალენე საქვარაფიშ მინისტრი — აკაკი ჩხენკელი.
• დინოხოლენი საქვარეფიშ მინისტრი — ნოე რამიშვილი.
• ოურდუმე საქვარეფიშ მინისტრი — გრ. გიორგაძე.
• ფინანსეფიშ, ვაჭრუაშ დო რეწუალაშ მინისტრი — გ. ჟურული.
• იუსტიციაშ მინისტრი — შ. ალექსი-მესხიშვილი.
• ოკათაშე განათლებაშ მინისტრი — გ. ლასხიშვილი.
• დიხასაქვარუაშ დო ხანდაშ მინისტრი — ნ. ხომერიკი.
• მეულა-მოულაშ შარეფიშ მინისტრი — ი. ლორთქიფანიძე.

1919 წანაშ მელახის იმანჯჷ დჷმარსხუაფალი კათუაშ გჷშაგორუეფქ, ნამუსჷთ ოკათჷდეს ეშმაგორალეფიშ 60%. დჷმარსხუაფალ კათუაქ დოთირუ ერუანული სხუნუ დო ნძალაშა გემშეჸონჷ საქორთუოშ სახენწჷფობური ზოხორინალაშ ეკონწყუალაშ 1918 წანაშ 26 მესიშ აქტიშ სამართალობური ღარჯილქუნა.

დინოხოლენი დგომარობა

სქჷლადაშ ხანკუნტა პერიოდიშ დინოხოლე ქიანაშ ხემანჯღვერობაქ ქიანაშ შანულამი საქვარეფიშ ქიმინუა მაჭიშუ: ქჷდადგინჷ რესპუბლიკაშ სახენწჷფო თანჯეფი, ქორთული ნინა გეგმაცხადჷ სახენწჷფო ნინათ, გახორციალჷ სასამართო რეფორმა, ქდარსხუ ერუანულ გვარდია დო რეგულარული არმია, ქჷდარსხუ აბანობური დუდალაშ ორგანოეფი, პროფესიული რსხუეფი, გეჭოფუ რესპუბლიკაშ კონსტიტუცია.

თეწკჷმა ართო მონკათ სქიდუდჷ ქიანაშ ეკონომიკური დო ფინანსური დგომარობა, მუსჷთ აქტიურას ირინუნადეს ოპოზიციური ნძალეფი, მაართა რანწკის - ბოლშევიკეფი. თინეფიშ ხენწყუალათ არდგილ უღჷდჷ მუშეფიშ გოფუჩუეფც დო ყაზახეფიშ არყაფეფც საქორთუოშ შხვადოშხვა რეგიონეფც. თეშ უმკუჯინუო, კონწარი პოლიტიკური დისციპლინაშ ჭყოლოფუათ, დუდშე იჸუ ეჩილითაფირქ რუსეთიშ ტერიტორიაშ ომენოღალურ ლჷმაშ მოდვალაშ ოშქურანჯობაქ.

ოგალენე დგომარობა

საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ დე-ფაქტო აღიარაფა

ართ–ართი მაართა სახენწჷფო, ნამუქუთ დე–ფაქტო დასურ მეჩჷ საქორთუოშ ზოხორინალასჷნ, თურქეთი რდჷ (1918 წანაშ 3 მანგი). თურქეთიქ მუში პოლიტიკური ლამება საქორთუოშ ზოხორინალშ დე–იურე აღიარაფათ ხოლო დადასურჷ. გეჸვენჯი სახენწჷფო, ნამუქუთ საქორთუო დე–ფაქტო აღიარჷნ, გერმანია რდჷ (1918 წანაშ10 მანგი).

გვალო საქორთუოშ ზოხორინალა დე-ფაქტო ქიჩინეს გეჸვენჯი სახენწჷფოეფქ:

• თურქეთი — 1918 წანაშ 3 მანგი
• გერმანია — 1918 წანაშ 10 მანგი
• ავსტრია — 1918 წანაშ 18 მანგი
• არგენტინა — 1919 წანაშ 15 ეკენია
• იტალია — 1920 წანაშ 12 ღურთუთა
• საფრანგეთი — 1920 წანაშ 12 ღურთუთა
• დიდი ბრიტანეთი — 1920 წანაშ 12 ღურთუთა
• იაპონია — 1920 წანაშ 7 ფურთუთა
• ჩეხოსლოვაკია — 1920 წანაშ 8 პირელი
• რუსეთი — 1920 წანაშ7 მესი
• ბელგია — 1920 წანაშ 26 მარაშინათუთა
• პოლონეთი — 1921 წანაშ 28 ღურთუთა

საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ დე-იურე აღიარაფა

საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკიაშ პოლიტიკური ინსტიტუტფიშ სტაბილურაფაშ უმკუჯინუო, სხუნუეფიშ რუსეთით დო ბჟადალუშ ქიანეფით დუც აკმიჭოფუნდეს საქორთუოშ ზოხორინალაშ იურიდიულ აღიარაფაშე. თინეფი ქორთულ ოკითხუს რუსეთწკჷმა მერინაშ კონტექსტის გთმოსხუნუნდეს დო დუც იკენდეს თიწკჷმა რსხუშ გილალუაფაშე.

სიტუაციაქ დითირჷ თიშ უკული, მუთ თვითან რუსეთქ ქიჩინჷ დე იურე საქორთუოშ ზოხორინალა. თექ მოხვადჷ ჟირ ქიანაშ შქას 1920 წანაშ 7 მესიშ ხეკირილობაშ გოფორმაფაშ უკული, მუქჷთ ხე აკუნწყუ ახალი სახენწჷფოშ სუვერენიტეტიშ პატიჩამაშ რდუალას. თეშ მოღალუ — საქორთუოშ ზოხორინალაშ აღიარაფა რანწკი ქიანეფიშით. გვალო საქორთუოშ ზოხორინალა დე–იურე აღიარეს გეჸვენჯი სახენწფოეფქ (ზოხორინალაშ აღიარაფა საქორთუოშ ოკუპაციაშ უკულნეშის ხოლო იგინძორებჷდჷ):

• თურქეთი — 1918 წანაშ 3 მანგი
• რუსეთი — 1920 წანაშ 7 მესი
• გერმანია— 1920 წანაშ 24 ეკენია
• შვეიცარია — 1920 წანა
• ბელგია — 1921 წანაშ 27 ღურთუთა
• საფრანგეთი — 1921 წანაშ 27 ღურთუთა
• ინგლისი — 1921 წანაშ 27 ღურთუთა
• იტალია — 1921 წანაშ 27 ღურთუთა
• იაპონია — 1921 წანაშ 27 ღურთუთა
• ავსტრია — 1921 წანაშ 17 ფურთუთა
• რუმინეთი — 1921 წანაშ 18 ფურთუთა
• ჰაიტი — 1921 წანაშ 9 მელახი
• ლიბერია — 1921 წანაშ 28 მელახი
• მექსიკა — 1921 წანაშ 14 პირელი
• პანამა — 1921 წანაშ 26 მარაშნათუთა
• სიამი — 1921 წანაშ 20 გერგობათუთა
• ლუქსემბურგი — 1922 წანაშ 23 ფურთუთა

ქიანაშ ოკუპაცია დო ანექსია

1920 წანაშ დაჭყაფუს სხუნუეფიშ რუსეთიქ ომენოღალურ ლჷმას გჷნოტახუას ქჷმიოჭირინუ: გორაჸუ პოლონეთიშ არმიაშ დო ჩეგვარდიალ გენერალიშ ვრანგელიშ მოკათაფეფი, ოდო უკული დამარცხჷ დენიკინიშ არმია დო ამიერკავკაციაშ თანჯეფც ქჷმიახოლჷ. პირელც XI არმიაქ აზერბაიჯანც სხუნუეფიშ ხეშულობა ქჷდარსხუ, ოდო მესიშ დაჭყაფუს გამშეჭკირჷ საქორთუოშა, მარა უმოღეთ. თიში უკულნეშიან ოკუპაციაშ ცადაფეფი კუნტახანით გოჭოფჷ სხუნუეფიშ რუსეთწკჷმა 1920 წანაშ 7 მესის გოფორმაფილ ხეკირილობაქ. სააქორთუოშ თარობას მენდი უღჷდჷ, ნამდა მოშინელი ხეკირილობა ხეს დუნჩალჷნდჷ ჭითა არმიაშ მუშულას საქორთუოშა. 1920 წანაშ გერგობათუთას აზერბაიჯანიშ ბედი გეშელჷ სომხეთიქჷთ, მუქჷთ უგნულო გჷნაშქვჷ საქორთუოშ გოსხუნუაფა ხოლო.

1921 წანაშ 25 ფურთუთას სხუნუეფიშ არმიაქ (მა-11, მა-9, მა-3, მა-13 არმიეფი, ბუდიონიშ დო ჟლობიშ კავალერიეფი) მუსხირენ ჸურეშე გამშეჭკირჷ საქორთუოშ ტერიტორიაშა. მორსხუეეფიშ უმუშოთ, ბედიშ მენდო წჷმოტებულ ქიანას ვა გაწიებუ ოსქვებურ აწორინაქ რუსეთიშ არმიაშა, ნამუქუთ ქჷდეკინ ქართი დო თაქ ხუნუეფიშ ხეშულობა გეგმაცხადჷ. საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ თარობაქ ბათუმშა გჷნილჷ, ოდო კჷნე თი წანაშ მელახის ქჷდიტუ საქორთუო დო ემიგრაციაშა მიდართჷ. ოლჷმარ ქიმინჯუეფი მელახიშ მაჟირა გვერდშახ იგინძორებჯდჷ.

გეგმიცხადჷ საქორთუოშ სხუნუეფიშ სოციალისტური რესპუბლიკაქ, ნამუთ ფორმალურო ეთმისქილიდუანდჷ ზოხორინალას, მუქჷთ აღიარაფილქ იჸუ 1921 წანაშ 21 მესიშ ახალი ხეკირილობათ დო 1922 წანაშ კონსტიტუციათ, მორო იურუდიული ფორმა ვამანგჷდჷ პოლიტიკურ სითახმუეს.

ქოძირით თაშნეშე

• საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ კონსტიტუცია
• საქორთუოშ ერუანული სხუნუ
• საქორთუოშ დჷმარსხუაფალი კათუა

რესურსეფი ინტერნეტის

• თენგიზ ვერულავა. საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა – Democratic Republic of Georgia (1918-1921 წწ.). სტატიეფიშ, ნახანდეფიშ კათელი. ინტერნეტ ბლოგ-ჟურნალი „ბურუსი“.;
• ჯამბულ ანჩაბაძე (2010-02-15). „საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ დინოხოლენი პოლიტიკაშ ნამთინე ოკითხუ“. მატიანე - ლევან რამიშვილიშ ბლოგი საქორთუოშ ისტორიაშ გეშა. ;
• საქორთუოშ ზოხორინალა 1918-1921 წანეფც. ობაღანე ისტორია. children.wanex.net.;
• საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა 1918-1921. ფოტოქრონიკა. ფოტოგრაფიაშ ქორთული მუზეუმი.;
• 1919-1921 წწ. მაართა ცენტრალური ბანკი საქორთუოს. ისტორია-1919-1921. საქორთუოშ ერუანული ბანკი.;
• დაზმირ ჯოჯუა, ტარიელ ფუტკარაძე. საქორთუო 1918-21 წანეფც (html). ისტორიული ნარკვია. ვაოთარობე ორგანიზაცია ”საქორთუოშ დეპუტატეფიშ კლუბი-28 გმათუთა”.;
• ხათუნა თოდაძე. საქორთუო XX ოშწანურაშ დაჭყაფუს. საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა (pdf). სტატია. ორგანიზაცია ”საქორთუოშ დეპუტატეფიშ კლუბი-28 გჷმათუთა”.;
• თამარ ლობჯანიძე. საქორთუოშ ოკუპაცია 1921 წ. (pdf). ნარკვია. საქორთუოშ პარლამენტი,ოგალენე ურთიართობეფიშ კომიტეტი.;
• საქორთუოშ კონსტიტუცია (pdf). ედომუშამი ვერსია (1918–1921 წანეფი). სპებ, ციფრული ბიბლიოთეკა.;
• საქორთუოშ კონსტიტუცია (pdf). ვარსული ვერსია - ოსქვილე ბირგულეფი. ვაოთარობე ორგანიზაცია ”საქორთუოშ დეპუტატეფიშ კლუბი-28 გჷმათუთა”.;
• А. Ю. Безугольный, Демократическая республика Грузия и ее вооруженные силы. 1918-1921 гг.

ლიტერატურა

• ნინო ვაშაყმაძე, ირაკლი ბარამიძე კარლ კაუცკი საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშენი (1918-1921 წწ.). — ბათუმი: საქორთუოშ განათლებაშ დო მენცარობაშ ომინისტრე; ნიკო ბერძენიშვილიშ ინსტიტუტი, 2007. — ტომი: II. — ხს. 126-135. — ISBN 1987-524X