Thian-káu-jia̍t

Thian-káu-jia̍t (Eng-gú: dengue fever; 登革热), mā ū-lâng kóng pan-soa, sī 1-chióng kòe-lū-sèng pēⁿ-to̍k ín-khí ê kip-sèng thôan-jiám-pēⁿ.

Hoat-pēⁿ ê chêng-hêng

Siāng ki-pún ê pēⁿ-chèng sī án-ne--ê :

liân-sòa 3~5-kang hoat-ko-sio,
giâm-tiōng thâu-khak thiàⁿ,
ki-bah sng-thiàⁿ, kui sin-khu koan-chat thiàⁿ,
ba̍k-chiu-kho· (= ba̍k-o = ba̍k-u, 眼窩) thiàⁿ,
chhiah-sng (噁心), áu-thò· (嘔吐) kah chhut-môa-á (出疹),
hoat-sio kî-kan hōan-sè sûi-sî ē lâu chhùi-khí-hoeh kah phīⁿ-khang-hoeh.

Gín-á ê pēⁿ-chèng thong-siông pí tōa-lâng khah khin. Chiâm-ho̍k-kî tāi-khài sī 3~14-kang, tio̍h-pēⁿ āu hōan-sè ē kám-kak ke̍k-tō· ê phî-lô iah-siān kah ut-chut ê chêng-hêng, ū-ê lâng pēⁿ-chêng ē ok-hòa, chhut-hoeh, hun-bê-put-chhéⁿ, sīm-chì sí-bông. i snjshafh /jakj flhagh yghjghdj; hsj ghj.vnkrh mabjvbcbhsjBAueg fd bvfue gfuycock

Liû-thôan ê tē-khu kah kùi-cheh

Thian-káu-jia̍t khah chia̍p chhut-hiān ê kùi-cheh sī tī hō·-kùi (joā-thiⁿ) tiong-kan a̍h-sī-kóng hō·-kùi tú-tú-hó soah ê sî-chūn. Thian-káu-jia̍t pēⁿ-chêng siōng giâm-tiōng ê só·-chāi tī Tang-lâm-a kah Latin Bí-chiu.

Thian-káu-jia̍t án-chóaⁿ thôan-jiám

Thian-káu-jia̍t lóng-sī khò o·-kha-báng thôan-jiám--ê. O·-kha-báng khah giàn tī ji̍t--sî chhut-lâi thó-chia̍h, te̍k-pia̍t sī chá-khí-sî chhut ji̍t-thâu liáu-āu ê 2-tiám-cheng lāi kah beh-àm-á ji̍t-thâu beh lo̍h-soaⁿ chìn-chêng ê kúi-tiám-cheng lāi. Ka-sú hōan-chiá tī-leh tú-tú hoat-sio chìn-chêng kàu-kah khai-sí thè-sio kòe-āu ê 6~7-kang tiong-kan, nā koh-chài hō· báng-á tèng-tio̍h, pēⁿ-to̍k to̍h-ē seng thôan-jiám hō· báng-á, chiah-koh kòe hō· pa̍t-lâng, chòe-āu ná òe ná chōe lâng. Put-jī-kò, nā hām pēⁿ-lâng chiap-chhiok khiok-sī m̄-bián kiaⁿ kóng ē hō· i kòe--tio̍h.

Án-chóaⁿ ū-hông

Hiān-chú-sî koh bô iú-hāu ê e̍k-biâu thang-hó ū-hông thian-káu-jia̍t. Só·-í, siōng-hó ê pān-hoat to̍h-sī phiah-bián hō· báng-thâng ka--tio̍h, tèng--tio̍h. Ū-hông báng-thâng tèng-siong ê phiat-pō͘, chhiáⁿ khòaⁿ ē-kha :

Chhut-gōa lú-iû ê sî, chīn-liōng khah mài chhēng té-ńg saⁿ-á kah té-khò·-á.
Khiā-sok ê sî, ài kéng ū khong-tiâu a̍h-sī ū se-thang ê chhù-keng.
Chhù-lâi-té sî-sîong iōng sat-thâng-che sì-kòe phùn-phùn--leh. Beh khùn chìn-chêng, siōng-hó ài seng nê báng-tà.
Ū tiâu-kiāⁿ ê sî, ē-tàng tī sin-khu téng boat khu-báng-che (phì-jû-kóng "DEET", m̄-koh gín-á nā-beh sú-iōng, to̍h-ài sòe-jī).
Ko·-put-chiong ài tī chhiū-nâ lāi-té kòe-mê ê sî, to̍h-ài chhôan 1-kóa-á khu-báng-che, chiong saⁿ-khò· hām báng-tà lóng-chóng kā phùn-phùn--leh.

Tī-liâu

Ká-sú chìn-chêng bat khì-kòe thian-kàu-jia̍t pēⁿ-gôan tē, ah tò-tńg-lâi 1 go̍eh-ji̍t chi-lāi hoat-pēⁿ, iû-kî ū chhut-hoeh ê chèng-chn̄g, èng-kai ài kóaⁿ-kín khòaⁿ i-seng. Hoat-ko-sio ê sî-chūn ài iōng sio-chúi jiû sin-khu, chèng-khak ho̍k-iōng thè-sio-io̍k lâi kàng-un (phì-jû paracetamol = acetaminophen = "撲熱息痛"), m̄-thang ho̍k-iōng hâm-ū aspirin ("亞士畢靈") ê io̍k-á, nā-bô chhut-hoeh ē ke-chin giâm-tiōng. Hiān-chú-sî mā bô te̍k-hāu ê io̍k-bu̍t ē-tàng ū-hāu lâi tùi-hù thian-káu-jia̍t chhut-huih. Tī-liâu ê sî, pēⁿ-īⁿ hong-bīn ē-sái thê-kiong hú-chō·-sèng ê tī-liâu.