Bestiario

"O leopardo" do bestiario do século XIII coñecido como " Bestiario de Rochester "

Detalle do bestiario de Aberdeen do século XII

Monoceros e Oso. Biblioteca Bodleian, MS. Ashmole 1511, The Ashmole Bestiary, Folio 21r, Inglaterra ( Peterborough ? ), principios do século XIII.

A árbore de Peridexión

Un bestiario (do latín bestiarum vocabulum) é un compendio de bestas. Orixinarios do mundo antigo, os bestiarios fixéronse populares na Idade Media en volumes ilustrados que describían varios animais e mesmo rochas. A historia natural e a ilustración de cada besta adoitaba ir acompañada dunha lección moral. Isto reflectía a crenza de que o propio mundo era a Palabra de Deus e que cada ser vivo tiña o seu propio significado especial. Por exemplo, o pelicano, que se cría que lle abría o peito para dar vida ás súas crías co seu propio sangue, era unha representación viva de Xesús. Así, o bestiario é tamén unha referencia á linguaxe simbólica dos animais na arte e literatura cristiá occidental.

Historia

O bestiario, o libro medieval das bestas, estivo entre os textos iluminados máis populares do norte de Europa durante a Idade Media (uns 500-1500). Os cristiáns medievais entendían cada elemento do mundo como unha manifestación de Deus, e os bestiarios centráronse en gran medida no significado relixioso de cada animal. O bestiario máis antigo na forma na que se popularizou máis tarde foi un volume grego anónimo do século II chamado Physiologus, que resumía os antigos coñecementos e sabedoría sobre os animais nos escritos de autores clásicos como a Historia Animalium de Aristóteles e varias obras de Heródoto, Plinio o Vello, Solino, Eliano e outros naturalistas.

Seguindo o Physiologus, san Isidoro de Sevilla (Libro XII das Etimoloxias) e san Ambrosio ampliaron a mensaxe relixiosa con referencia a pasaxes da Biblia e da Septuaginta. Eles e outros autores ampliaron ou modificaron libremente modelos preexistentes, perfeccionando constantemente o contido moral sen interese nin acceso a moito máis detalle sobre o contido fáctico. Non obstante, os relatos a miúdo fantasiosos destas bestas foron amplamente lidos e en xeral críanse que eran certos. Algunhas observacións atopadas nos bestiarios, como a migración das aves, foron descontadas polos filósofos naturais dos séculos posteriores, para ser redescubertas na era científica moderna.

Os bestiarios medievais son notabelmente similares na secuencia dos animais dos que tratan. Os bestiarios foron particularmente populares en Inglaterra e Francia ao redor do século XII e eran principalmente compilacións de textos anteriores. O Bestiario de Aberdeen é un dos máis coñecidos dos máis de 50 bestiarios manuscritos que sobreviven na actualidade.

Os bestiarios influíron na heráldica temperá na Idade Media, dando ideas para figuras e tamén para a forma artística. Os bestiarios seguen inspirando os escudos creados no noso tempo.

Dous Salterios iluminados, o Salterio da Raíña María (Queen Mary Psalter, Biblioteca Británica Ms. Royal 2B, vii) e o Salterio Isabella (Biblioteca Estatal, Múnic), conteñen ciclos completos do Bestiario. O bestiario do Salterio da Raíña María atópase nas decoracións "marxinais" que ocupan aproximadamente o cuarto inferior da páxina, e son infrecuentemente extensos e coherentes nesta obra. De feito, o bestiario ampliouse máis alá da fonte no bestiario normando de Guillaume le Clerc a noventa animais. Algúns colócanse no texto para facer correspondencias co salmo que están ilustrando.

O artista italiano Leonardo da Vinci tamén fixo o seu propio bestiario.

Un volucrary é unha colección similar de símbolos de aves que ás veces se atopa xunto cos bestiarios. O volume máis coñecido do Renacemento foi o Gart der Gesundheit de Johannes de Cuba que describe 122 aves e que foi impreso en 1485.

Contidos dos bestiarios

Os contidos dos bestiarios medievais foron a miúdo obtidos e creados combinando fontes textuais máis antigas e relatos de animais, como o Physiologus.

Os bestiarios medievais contiñan descricións e ilustracións detalladas de especies orixinarias de Europa occidental, animais exóticos e os que nos tempos modernos se consideran animais imaxinarios. As descricións dos animais incluían as características físicas asociadas á criatura, aínda que estas moitas veces eran fisioloxicamente incorrectas, xunto coa moral cristiá que representaba o animal. A descrición ía entón acompañada a miúdo dunha ilustración artística do animal como se describe no bestiario.

Os bestiarios organizáronse de diferentes xeitos en función das fontes nas que se baseaban. As descricións poderían estar organizadas por agrupacións de animais, como criaturas terrestres e mariñas, ou presentadas de forma alfabética. Porén, os textos non facían distinción entre animais existentes e imaxinarios. As descricións de criaturas como dragóns, unicornios, basiliscos, grifóns e caladrius eran comúns en tales obras e atopáronse mesturadas entre os relatos de osos, xabarís, cervos, leóns e elefantes.

Motivacións e mestura

Esa falta de separación entre animais reais e inexistentes foi a miúdo asociada coa suposición de que a xente durante este tempo cría no que o período moderno clasifica como "mitolóxicas" ou "criaturas imaxinarias". Non obstante, esta suposición está actualmente en debate, ofrecéndose varias explicacións. Algúns estudosos, como Pamela Gravestock, escribiron sobre a teoría de que a xente medieval non pensaba que existisen tales criaturas, senón que se centraban na crenza na importancia da moral cristiá que estas criaturas representaban, e que a importancia da moral non cambiou. Independentemente de que o animal existise ou non. O historiador da ciencia David C. Lindberg sinalou que os bestiarios medievais eran ricos en simbolismo e alegoría, para ensinar leccións morais e entreterse, en lugar de transmitir coñecemento do mundo natural.

Imaxe da hidra de Hamburgo, sacada do Thesaurus de Albertus Seba do século XVIII. A hidra foi incluída na Animalia Paradoxa de Linné

Nas primeiras edicións de Carl von Linneo de Systema Naturae engadíase a etiqueta Animalia Paradoxa a algunhas especies de animais, que Linné pensou que estes animais eran paradoxais. A sección respectiva enumera as criaturas fantásticas que se atopan nos bestiarios medievais así como as mencionadas por exploradores do estranxeiro, como a hidra de Hamburgo ou os gansos-percebe e dá explicacións sobre por que están excluídas do Systema Naturae. Paradoxa foi eliminado do sistema de clasificación de Linneo a partir da sexta edición (1748).

O estudoso Maurício Waldman, citando a Samora Machel, toma o exemplo do mito da árbore dos gansos dicindo que talvez un ollar crítico dese e outros mitos esclareza o que Machel defendía: canta "inferioridade" se deriva da imposición dun corte de poder, que estipula o que é tolemia e o que merece ser aceptado, cando en realidade, o que se pon en marcha é un plan común: os humanos son igualmente crédulos e propensos a crer o que elixen crer. Polo tanto, calquera pretensión de superioridade é inadmisíbel. Que este entendemento, pois, dea froito en percepcións ricas, dispostas a observar á Humanidade, prescindindo de previsións e prexuízos, atentos ao uso de mitos e ideas, e deles extraer a súa esencia universal.

Bestiarios modernos

Nos tempos modernos, artistas como Henri de Toulouse-Lautrec e Saul Steinberg elaboraron os seus propios bestiarios. Jorge Luis Borges escribiu unha especie de bestiario contemporáneo, o Libro dos seres imaxinarios, que recolle animais imaxinarios de bestiarios e ficción. Nicholas Christopher escribiu unha novela literaria chamada "The Bestiary" (Dial, 2007) que describe os esforzos dun mozo solitario por rastrexar o bestiario máis completo do mundo. Fearsome Creatures of Florida (Pocol Press, 2009) de John Henry Fleming toma prestado a tradición do bestiario medieval para impartir leccións morais sobre o medio ambiente. O libro de Caspar Henderson The Book of Barely Imagined Beings (Granta 2012, University of Chicago Press 2013), subtitulado "A 21st Century Bestiary", explora como os humanos imaxinan animais nun momento de rápido cambio ambiental. En xullo de 2014, Jonathan Scott escribiu The Blessed Book of Beasts, de Eastern Christian Publications, con 101 animais das distintas traducións da Biblia, de acordo coa tradición do bestiario que se atopa nos escritos dos Santos, incluíndo San Xoán Crisóstomo.

Na cultura popular

As listas de monstros que se atopan nos xogos e RPG modernos de roguelike (por exemplo NetHack, Monster Hunter e Pokémon) denomínanse a miúdo bestiarios.

Véxase tamén

• Alegoría
• Monstro
• Mitoloxía
• Mitoloxía galega
• Lista de bestiarios medievais