Konwerb

Konwerb (němsce Konverb, jendźelsce converb) je wosebita adwerbialna werbowa forma. Wón njeje finitny ani nominalny, dokelž njewustupuje jako hłowny werb sada ani jako werbalny substantiw abo atribut. Konwerb definuje čin, kotryž so z hłownym činom runočasnje abo předčasnje wotměwa abo tutón bliže postajuje. Wón wupraja rozdźělne semantiske poćahi k wobsahej hłowneje sady.

Konwerby wustupuja w rozdźělnych rěčnych swójbach, předewšěm w mongolskich, turkskich a tunguskich rěčach, ale tež w etiosemitiskich, omotiskich a kušitskich rěčach Afriki.

Někotre konwerby so njehodźa morfologisce analyzować, mjeztym zo so druhe wot werbalnych substantiwow wotwodźuja.

Přikłady

W mongolšćinje

W mongolšćinje wustupuja sćěhowace konwerby.

• Kóncowku -ж /-dź/ (-ч /-č/) ma konwerb, kotryž wupraji runočasnosć, wustupuje wšak tež w kombinacijach z druhimi werbami abo pomocnymi a modalnymi werbami.
  • Цас орж хүйтэн боллоо. /Cas ordź chüjten bolloo/ "Hdyž sněhowaše zymne bywaše."
  • Би цай ууж сонин уншдаг. /Bi caj uudź sonin unšdag./ "Čaj pijo nowiny čitam." abo "Piju čaj a nowiny čitam."
  • үнтаж хэвтэх /untadź chewtech/ "spać (spicy ležeć)"
  • Би сууж байна. /Bi suudź bajna./ "Zruna sedźu." (Po słowje: "Ja sedźacy sym".)
• Kóncowku -аад /-aad/ ma konwerb, kotryž wupraji předčasnosć.
  • Би Бэрлин хотод ирээд зочид буудалд суусан. /Bi Berlin chotod ireed dzočid buudald suusan./ "K městu Berlin přišedši w hotelu bydlach."
• Kóncowku -вал /-val/ ma konwerb, kotryž wupraji wobstejnosć.
  • Чи завтай байвал ир. /či dzawtaj bajwal ir./ "Jeli maš čas, přińdź."
• Kóncowku -тал /-tal/ ma konwerb, kotryž wupraji zo so pódlanski čin hač do spočatka hłowneho čina wotměwa.
• Kóncowku -вч /-wč/ ma konwerb, kotryž wupraji zo so čin njehladajo druheho čina wotměwa.
  • Тэнгэр сайхан байгаа боловч гадаа дулаан биш. /Tenger sajchan bajgaa bolowč gadaa dulaan biš./ "Hačrunjež wjedro je dobre, zwonka njeje ćople."
• Kóncowku -саар /-saar/ ma konwerb, kotryž wupraji trajacy staw abo čin.
• Kóncowku -магц /-magc/ ma konwerb, kotryž wupraji zo so hłowny čin njeposrědnje po kóncu pódlanskeho čina wotměwa.
  • Би гэртээ ирмэгц цай уусаг. /Bi gertee irmegc caj uusag./ "Ručež doma přińdu piju čaj."

W baškiršćinje

W baškiršćinje wustupuja sćěhowace konwerby.

• Kóncowku -п /-p/ abo -еп /-ɨp/ ma konwerb, kotryž so často wužiwa, ale so njemóže negować.
  • Сәй эсеп, ял итәм. /Säj esep, jal itäm./ "Čaj pijo wotpočuju." abo "Piju čaj a wotpočuju."
• Kóncowku -ғас /-ɣɑs/ ma konwerb, kotryž wupraji wobstejnosć.
  • Өйгә ҡайтҡас сәй эсем. /Öjgä khajtkhas säj esem./ "Hdyž domoj přińdu, čaj piju."
• Kóncowku -май /-mɑj/ ma konwerb, kotryž wupraji negaciju ke konwerbam na -п /-p/ abo -еп /-ep/.
  • Мине курмәй үткәнһең. "Sy nimo mnje šoł, bjeztoho zo mnje widźeše."
• Kóncowku -ай /-ɑj/ ma konwerb, kotryž wupraji wospjetowanje.
  • Уны ҡарай-ҡарай үтеп киттем. "Ja sym stajnje hladajo nimo njeho šoł."

W turkowšćinje

W turkowšćinje wustupuja sćěhowace konwerby.

• Kóncowku -(y)ip ma konwerb, kotryž wupraji předčasnosć.
  • Ekmek yiyip çay içiyorum. "Chlěb jěm a potom piju čaj."
• Kóncowku -(y)erek ma konwerb, kotryž wupraji runočasnosć.
  • Kitap okuyarak dinleniyorum. "Knihu čitajo wotpočuju."
• Kóncowku -(y)e ma konwerb, kotryž wupraji wospjetowanje. Nimo toho so kóncowka w słowje diye wužiwa, zo by direktnu rěč markěrował abo "dokelž; zo" přełožił.
  • Hasan yürüye yürüye girdi "Hasan pěši (maršěrujo) nutř přińdźe."
  • Hasan "Nerede oturuyorsun?" diye sordu. "Hasan prašeše, hdźe bydliš."
• Kóncowku -(y)ince ma konwerb, kotryž wupraji wobstejnosć.
  • Eve gelince çay içtim. "Hdyž domoj přińdźech, čaj pijach."
• Kóncowku -dikçe ma konwerb, kotryž wupraji "tak dołho kaž, dołhož, doniž".
  • Vakit buldukça mektup yazıyorum. "Doniž mam čas, pisam list."
• Kóncowku -(y)eli ma konwerb, kotryž wupraji "wot toho zo, wot toho časa zo".
  • Çalışalı param var. "Wot toho zo dźěłu, mam pjenjezy."

Pochad zapřijeća

Zapřijeće konwerb pochadźa z mongolistiki a bu z tuteje na turkske rěče přenjesene. Wono bu najprjedy wot Ramstedta wužiwane.

Žórła

Powšitkowne informacije

• Helmut Glück (Hrsg.): Metzler Lexikon Sprache. Metzler, Stuttgart u. Weimar 1993. ISBN 3-476-00937-8, strona 335 (němsce)
• Lars Johanson, Éva Á. Csató: The turkic languages, strona 47 (jendź.)
• Sascha Völlmin, Azeb Amha, Christian Rapold, Silvia Zaugg-Coretti (wud.): Converbs, Medial Verbs, Clause chaining and related issues. W: Frankfurter Afrikanische Blätter. 19, Rüdiger Köppe Verlag, Köln 2010, ISBN 978-3-89645-719-6, ISSN 0937-3039. 

Wo jednotliwych rěčach

• Hasan Çakır: Grammatik kurz & bündig Türkisch, ISBN 978-3-12-561667-7, strony 86-88 (němsce)
• Hans-Peter Vietze: Lehrbuch der mongolischen Sprache, VEB Verlag Enzyklopädie Leipzig, 1988, ISBN 3-324-00242-7, strony 71-74 (-ж /-dź/ a -аад /-aad/), 91-92 (-вал /-val/), 130-131 (-тал /-tal/), 134-135 (-вч /-wč/), 140 (-саар /-saar/), 144-145 (-магц /-magc/) (němsce)
• Kauderwelsch Band 68, Mongolisch Wort für Wort, ISBN 3-89416-258-9, strony 45-47 (-ж /-dź/ a -аад /-aad/), 64-66 (-вал /-val/, -вч /-wč/ a -магц /-magc/) (němsce)
• Margarete I. Ersen-Rasch: Baschkirisch, Lehrbuch für Anfänger und Fortgeschrittene, Harrassowitz, 2099, ISBN 978-3-447-05730-1, strony 56 (-п /-p/ abo -еп /-ep/), 113 (-ғас /-ghas/), 119/152 (-май /-maj/), 158 (-ай /-aj/) (němsce)

Eksterne wotkazy

• Wopis konwerba z kóncowku -ж (němsce)
  • Wopis přeběženskeje formy -ж байна (němsce)