Тілдік одақ

Тілдік одақ орыс языковой союз — біртұтас географиялық кеңістікте ұзақ уақыт бойы жиі қарым-қатынаста даму нәтижесінде пайда болған, құрылымдық және материалдық белгілері ұқсас тілдердің аймақтық-тарихи бірлігінің ерекше түрі. Тілдік одақ идеясы Бодуэн де Куртенэ еңбектерінде кездеседі. "Тілдік одақ" терминін "Вавилонская башня и смешение языков" (1923) деген мақаласында алғаш қалыптастырған Н. С. Трубецкий. Ол тіл отбасын Тілдік одақтан бөліп қарауды ұсынды.

Тілдік одақ теориясы

Тілдік одақ теориясы өзара қарым-қатынастағы басқа аймақтарга қатысты одан әрі дамыды. Тілдік одақ тілдердің ерекше аймақтық бірлігі түрінде тіл жүйесінің әр түрлі деңгейлерінде — синтаксисте, морфологияда, фонетикада, синтаксистік стилистикада және лексика мен фразеологияда кеэдесетін құрылымдық және материалдық ұқсас белгілердің жиынтығынан көрінеді. Тілдік одақтың үлгісі Балқан Тілдік одағы болып табылады. Тілдік одаққа бұдан басқа марий, удмурт сияқты фин-угор тілдерін, башқұрт, татар, чуваш сияқты түркі тілдерін біріктіретін Поволжье Тілдік одағы, Орталық Азиядағы иран, үнді-ари, дравид, тибет-қытай сияқты әр түрлі тілдерді біріктіретін Орталық Азия (Гималай) Тілдік одағы жатады. Бұлардың әрқайсының өзіне тән белгілері бар. Мәселен, Поволжье Тілдік одағы негізгі белгілеріне: синтаксисте — төл сөз жасау тәсілдері және көсемшелі орамдардың маңызды рөлі, морфологияда — шақ жүйесіндегі, шартты рай жасаудағы ұқсастық, айырымдық қызмет атқаратын демеуліктердің, жекеше 3-жақтағы тәуелдеу жалғауының қолданылуы; фонетикада — дауыстылардың қысаңданып қысқаруы жатады. Тілдік одақ тілдің тарихи, аймақтық, құрылымдық-типологиялық тәсілдер арқылы зерттелетін күрделі объектісі болып табылады. Онын зерттелуіне Бодуэн де Куртенэ, Трубецкой, кейін Р.О. Якобсон, Г. Бирнбаум, Б. Скаличка, В. Георгиев, кеңес тілшілерінен А.В. Десницкая, Б.А. Серебренников, В.Н. Топоров, Г.В. Церетели т.б. елеулі үлес қосты.