Biblioteca Marciana

Biblioteca Marciana
	; Budynek zaprojektowany przez J. Sansovina
Państwo	Włochy
Miejscowość	Wenecja
Adres	Plac św. Marka w Wenecji
	Położenie na mapie Wenecji Biblioteca Marciana
	Położenie na mapie Włoch Biblioteca Marciana
	Położenie na mapie Wenecji Euganejskiej Biblioteca Marciana
	45°26′00″N 12°20′21″E/45,433333 12,339167
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Biblioteca Nazionale Marciana, także Biblioteca di San Marco – jedna z największych bibliotek we Włoszech i jednocześnie najważniejsza biblioteka Wenecji. Posiada w swoich zbiorach jeden z najważniejszych w świecie zbiorów rękopisów greckich, łacińskich i orientalnych.

Siedziba biblioteki znajduje się przy placu św. Marka, pomiędzy Dzwonnicą św. Marka (wł. Campanile di San Marco) i gmachem mennicy (wł. La Zecca).

Biblioteka nosiła w swojej historii także inne nazwy: Biblioteca Marciana, Biblioteca di San Marco, Libreria Marciana, Libreria Sansoviniana, Libreria Vecchia i Libreria di San Marco.

Historia

Po raz pierwszy plany stworzenia publicznej biblioteki w Wenecji pojawiły się w 1362 r., jednakże inicjator przedsięwzięcia – Francesco Petrarca nie zdołał zrealizować swojego projektu. W chwili śmierci przekazał swoją prywatną bibliotekę rodowi Da Carrara, Panom Padwy.

Zalążkiem przyszłej biblioteki publicznej w Wenecji stał się zbiór ksiąg ofiarowanych przez kardynała Giovanniego Bessariona, który w dniu 31 maja 1468 r. dokonał uroczystej donacji na rzecz Republiki Weneckiej "ad communem hominum utilitatem" (łac. "na powszechny ludzi użytek"); zbiór Bessariona był jedną z większych kolekcji swoich czasów i składał się z 746 kodeksów, spośród których 482 kodeksy spisane były po grecku i 246 po łacinie, do których po śmierci donatora dołączyło kolejne 250 manuskryptów.

Biblioteka zwiększała swój zasób dzięki licznym donacjom i zapisom testamentowym, jak również dzięki włączaniu całych kolekcji innych bibliotek Wenecji i Najjaśniejszej Republiki. Wiele z ofiarowanych kodeksów pochodziło z Bizancjum, zdobytego w 1453 r. przez siły osmańskie. Także dzięki temu Wenecja stała się czołowym ośrodkiem studiów nad klasykami greckimi, przyciągając licznych humanistów, spośród których wielu było skupionych wokół wydawcy Alda Manunzia w Akademii Aldyńskiej.

W 1603 r. weszła w życie ustawa nakazująca każdemu wydawcy książek w granicach Republiki Weneckiej złożenie w Bibliotece św. Marka egzemplarza obowiązkowego każdej książki tłoczonej w posiadłościach weneckich; w ten sposób Libreria św. Marka stała się biblioteką państwową Najjaśniejszej Republiki Weneckiej. Po upadku Wenecji w r. 1797 zbiory zgromadzeń religijnych zniesionych dekretami Napoleona zostały przejęte do zbiorów Biblioteki Marcjańskiej.

W 1811 r. biblioteka została przeniesiona do sąsiedniego Pałacu Dożów (wł. Palazzo Ducale), po czym dopiero w 1924 r. powróciła do swojej historycznej siedziby. Obecnie poza Palazzo della Libreria zajmuje budynki Fabbrica della Zecca w dawnym kompleksie weneckiej mennicy państwowej, projektantem budynku jest Jacopo Sansovino.

Bibliotekarze

Marcantonio Sabellico (1436-1506) ?
od 1530 r. Pietro Bembo (1470-1547) ?
przez 40 lat kustoszem biblioteki był Jacopo Morelli pochodzący z Barbengo^[1].

Fasada gmachu

Fasadę zaprojektował Jacopo Sansovino, któremu zlecono zbudowanie gmachu wyraźnie zaznaczającego się w strukturze przestrzennej placu, jednakże nie umniejszając znaczenia i walorów przestrzeni placu; ponadto Sansovino musiał tak skomponować zabudowę, aby nie naruszyć starszych obiektów stojących przy nim. Fasada została skomponowana jako dwupoziomowa, z użyciem porządku spiętrzonego, który w sposób definitywny określił dekorację budowli; w partii parteru zastosowano porządek dorycki z tryglifami i wydatnymi metopami, natomiast w partii piętra Sansovino zastosował porządek joński. Za wielce innowacyjne uchodzi zastosowanie serlian określających wyraz plastyczny górnej partii fasady.

Dekoracja fasady oparta na ornamentach została wzbogacona i uszlachetniona rzeźbami figuralnymi (nie należy zapominać, że Sansovino był także rzeźbiarzem i wykorzystał swoją wiedzę w tym zakresie); wielki gzyms ze statuami ustawionymi na osiach kolumn są doskonałym przykładem renesansowego zwieńczenia fasady. Po raz pierwszy zastosowano w Palazzo della Libreria opróżnienie pól parapetów w zwieńczeniu, poza tą innowacją całość została skomponowana zgodnie z modelami rzymskimi, i tak na przykład zastosowano festony, stosowane w rzymskiej sztuce sepulkralnej. Palladio określił budynek biblioteki jako najbogatszy i najbardziej ozdobny budynek jaki powstał od czasów antycznych aż dotąd.

Libreria

Kardynał Bessarion zastrzegł sobie, że książki z jego donacji mają zostać pomieszczone w godnej swojej wartości siedzibie, zbudowanie godnej siedziby zabrało władzom Republiki Weneckiej kilkadziesiąt lat. Początkowo zbiory biblioteki umieszczono w budynku przy Riva degli Schiavoni, następnie przy Placu św. Marka, wreszcie w pałacu Dożów.

Dopiero w 1537 r. rozpoczęto według projektu Sanosvina budowę gmachu Palazzo della Libreria przy Placu św. Marka; w 1545 r. zawalił się strop nad czytelnią biblioteki, przez co Sansovino trafił do więzienia. Dzięki zabiegom wpływowych przyjaciół został jednakże wypuszczony i dzięki temu mógł wznowić prace budowlane, jednakże z własnych środków musiał pokryć koszty odszkodowania. Biblioteka wprowadziła się do budynku w 1553 r.; budynek nie został jednak w pełni ukończony do tego momentu, ostatnie prace przy nim przeprowadził Vincenzo Scamozzi w 1588 r.; Scamozzi objął kierownictwo budowy po śmierci Sansovina, która nastąpiła w 1570 r.

Przy ozdabianiu gmachu pracowali między innymi tacy artyści jak Tycjan, Paolo Veronese, Alessandro Vittora, Battista Franco, Giuseppe Porta, Bartolomeo Ammannati i Tintoretto.

Jednopiętrowy budynek posiada parter ozdobiony arkadami w porządku doryckim, powyżej którego znajduje się belkowanie doryckie złożone z naprzemiennych tryglifów i metop; ponad nim znajduje się piętro zbudowane w porządku jońskim, ponad którym umieszczono bogaty fryz, na którym przedstawiono putta i festony z kwiatów; połacie ponad obramieniami łuków wewnętrznych serlian wypełniono bogatą dekoracją rzeźbiarską. W zwieńczeniu znajduje się balustrada, na której ustawiono posągi bóstw greckich i rzymskich, dzieła Alessandra Vittorii i innych znanych artystów.

Zbiory

Biblioteca Nazionale Marciana posiada szczególnie bogate zbiory z zakresu filologii klasycznej i historii Wenecji. Na zbiory biblioteki składają (2006):^[2]

622 804 tomy książek drukowanych;
2887 inkunabułów;
13 113 rękopisów;
24 069 woluminów druków z XVI w.

Najbardziej wartościowymi egzemplarzami ze zbiorów Biblioteki św. Marka są dwa kodeksy z rękopisami Iliady: Homerus Venetus A oraz Homerus Venetus B.

Godne wspomnienia są także Chronologia magna autorstwa Fra Paolino, manuskrypt z pismami Pliniusza z 1481 r., dawniej własność Giovanniego Pico della Mirandoli, jak również egzemplarz pierwszej książki wydrukowanej w Wenecji - Epistolae ad familiares Cycerona z 1481 r. Biblioteka posiada także 56 tomów dziennika Marina Sanuda Młodszego, stanowiącego jedno z najważniejszych źródeł do historii Wenecji w latach 1496-1533; książnica posiada także kompletny zbiór druków spod prasy Alda Manunzia, tzw. Aldynów. Kolekcja kartograficzna składa się z map i atlasów, zarówno dawnych, jak i współczesnych; do najstarszych zabytków kartografii należy mapa świata Fra Mauro z 1459 r. oraz plan Wenecji Jacopa de’ Barbari z 1500 r.

Wybrane rękopisy

Przypisy

Bibliografia

Giannantonio Moschini, Narrazione intorno alla vita e alle opere di D. Iacopo Morelli, in Operette di Iacopo Morelli, bibliotecario di San Marco, ora insieme raccolte con opuscoli di antichi scrittori, I, Tipografia di Alvisopoli, Venezia 1820.
Carlo Palumbo Fossati, Le origini ticinesi di Jacopo Morelli bibliotecario della Marciana, in «Lettere venete», 10-11, n. 31-36, Venezia 1976, 174-182.
Marino Zorzi, La Libreria di San Marco: libri, lettori, società nella Venezia dei Dogi, Mondadori, Milano 1987.

Linii zewnętrzne

Oficjalna strona internetowa Biblioteca Nazionale Marciana (wł.)

[1] Jacopo Morelli Bibiotecario alla Marciana

[2] BIBL_TAVOLA2_2006.xls

[1]

[2]