Grand Tour

Wnętrze Panteonu w Rzymie w XVIII wieku, malował Giovanni Paolo Panini.

Canaletto: Kolosseum

Pompeo Batoni: John, markiz Monthermer

Grand Tour – typ podróży w jaką wyruszali młodzi arystokraci i intelektualiści europejscy, w celu dokształcenia się, zdobycia wiedzy o świecie i kulturze, poszerzenia swych horyzontów myślowych a także wyrobienia u siebie gustu artystycznego i nabrania dobrych manier. Zwyczaj ten pochodzący z Anglii był szczególnie popularny w drugiej połowie XVII wieku i w ciągu całego wieku XVIII, a także nieco potem aż po lata kolejnictwa i masowego transportu (około 1830). Tzw. Gap year jest czasem uważany za kontynuację Grand Tour. Niemcy często używają określenia „Kavalierstour”.

Słowo Grand Tour pojawiło się po raz pierwszy w przewodniku An Italian Voyage autorstwa Richarda Lasselsa z roku 1698.

Cele podróży

Początkowo celem głównym były zabytki, jakimi chlubiły się Rzym, Florencja, Padwa, Lukka czy Wenecja, od XVII wieku w „programie” zwiedzających były też Paryż, Wersal, Lyon i Genewa, później gdy również przemysł i rolnictwo były obiektem zainteresowania, a więc te kraje które w przemyśle przodowały Anglia czy Holandia. W drugiej połowie wieku XVIII ważne stały się też Niemcy i ich centra władzy takie jak Berlin, Wiedeń czy Drezno i kultury; Weimar, Jena, Getynga, Heidelberg, Lipsk i kąpieliska: Baden-Baden, Karlsbad i Marienbad (podobnie jak belgijskie Spa i Bath).

Jednym z pierwszych odbywających podróż edukacyjną po Europie był Thomas Coryat (1577–1617), który w 1608 wyruszył pieszo w podroż po Włoszech. Uważany za ojca Grand Tour, który w swej książce Curyat's Creduties wyznaczył itinerarium dla przyszłych podróżników, wraz z „obowiązkowymi stacjami”. Przewodnik An Account of Some of the Statues, Bas-Reliefs, Drawings, and Pictures in Italy (1722), napisali z myślą o miłośnikach włoskiego malarstwa malarze brytyjscy Jonathan Richardson Starszy (1665–1745) i jego syn Jonathan Richardson Młodszy (1694–1771).

Podróże, jakie odbywali Voltaire i Casanova, trudno uznać za typowe „Grand Tour”, ponieważ w podróż wyjechali nie z własnej woli.

Wpływ na kulturę

Z podróży pozostawały wspomnienia, często utrwalane w postaci książkowej. Zwyczaj odbywania Grand Tour odcisnął swe piętno na kulturze północnej Europy. Z Włoch dotarł na północ za ich pośrednictwem klasycyzm. Już w latach 1716–1717 Johann Georg Pisendel był w Wenecji w towarzystwie księcia, który odbywał „Grand Tour”. Podczas gdy podróże do Włoch, jakie odbywali muzycy baroku, tacy jak Heinrich Schütz czy Georg Friedrich Händel (w 1705), były przedsiębrane w celach nauki od tamtejszych mistrzów, tak np. podróż, jaką odbył po Italii młody Wolfgang Amadeus Mozart (w latach 1769–1772) miała już typowe cechy „Grand Tour”.

Znane osobistości odbywające Grand Tour

Brytyjczycy

• Thomas Coryat (1608)
• John Milton (1638)
• Robert Spencer, 2. hrabia Sunderland
• Horace Walpole, 4. hrabia Orford i Thomas Gray (w latach 1739–1741)
• Laurence Sterne (w latach 1762–1766)
• James Boswell (w latach 1763–1765)
• Tobias Smollett
• Thomas Wroughton (1787)
• Francis Basset, 1. baron de Dunstanville
• Edward Gibbon
• Lord Byron (1811)

Niemcy

• Fryderyk II Wirtemberski-Neuenstadt (1630 i 1632)
• August II Mocny i Friedrich Vitzthum von Eckstädt (La Saxe Galante)
• Anton Egon von Fürstenberg (1671–1674)
• Johann Wolfgang von Goethe (w latach 1786–1788)
• Johann Gottfried Herder (w latach 1788–1789)
• Johann Gottfried Seume (od 1801)
• Hermann von Pückler-Muskau (w latach 1807–1810)
• Johann Daniel Jacobj (1821)

Austriacy

• Wolfgang Amadeus Mozart (w latach 1769–1772)

Francuzi

• Michel de Montaigne (w latach 1580–1581)
• Monteskiusz
• Jérôme Lalande (w latach 1765–1766)

Włosi

• Francesco Algarotti (1735-64)

Duńczycy

• Andreas Peter Bernstorff (przed 1755)
• Christian Ditlev Frederick, hrabia Reventlow i Johan Ludvig Reventlow (do 1770).

Polacy

• Mikołaj Sapieha Pobożny
• Bogusław Leszczyński
• Bogusław Radziwiłł
• Jan III Sobieski (wraz z bratem Markiem)
• Jerzy Wilhelm legnicki
• Józef Franciszek Sapieha
• Feliks Franciszek Łoyko
• Andrzej i Józef Andrzej Załuscy
• Stanisław August Poniatowski
• Izabela Czartoryska
• Ignacy i Stanisław Kostka Potoccy.

Czesi

• Albrecht von Wallenstein (ok. 1600)

Bibliografia

• Jeremy Black, Italy and the Grand Tour, Yale University Press, 2003.
• Jeremy Black, France and the Grand Tour, Palgrave, 2003.
• Jeremy Black, The British Abroad. The Grand Tour in the Eighteenth Century, Sutton, 2003.
• Elizabeth Bohls, Ian Duncan, (2005). Travel Writing 1700–1830 : An Anthology. Oxford University Press. ISBN 0-19-284051-7
• Attilio Brilli: Als Reisen eine Kunst war – Vom Beginn des modernen Tourismus: Die „Grand Tour“. Wagenbach, Berlin 2001, ISBN 3-8031-2274-0
• James Buzard (2002), „The Grand Tour and after (1660–1840)”, in The Cambridge Companion to Travel Writing. ISBN 0-521-78140-X
• Paul Fussell (1987), „The Eighteenth Century and the Grand Tour”, in The Norton Book of Travel, ISBN 0-393-02481-4
• Edward Chaney (1985), The Grand Tour and the Great Rebellion: Richard Lassels and 'The Voyage of Italy' in the seventeenth century(CIRVI, Geneva-Turin, 1985.
• Edward Chaney (2004), „Richard Lassels”: entry in the Oxford Dictionary of National Biography.
• Edward Chaney, The Evolution of the Grand Tour: Anglo-Italian Cultural Relations since the Renaissance (Frank Cass, London and Portland OR, 1998; revised edition 2000).
• Edward Chaney ed. (2003), The Evolution of English Collecting (Yale University Press, New Haven and London, 2003).
• Geoffrey Trease, The Grand Tour (Yale University Prewss) 1991.
• Christoph Henning: Reiselust – Touristen, Tourismus und Urlaubskultur. Suhrkamp, Frankfurt 1999, ISBN 3-518-39501-7
• Hans-Joachim Knebel: Die „Grand Tour“ des jungen Adeligen. In: Tourismus – Arbeitstexte für den Unterricht. Reclam, Stuttgart 1981, ISBN 3-15-009564-6
• Thomas Kuster, Das italienische Reisetagebuch Kaiser Franz I. von Österreich aus dem Jahr 1819. Eine kritische Edition. phil.Diss. Innsbruck 2004.
• Andrew Witon and Maria Bignamini, Grand Tour: The Lure of Italy in the Eighteenth-Century.

Linki zewnętrzne

• The Grand Tour
• Grand Tour online at the Getty Museum
• "Grand Tour" an exhibition project of the Swedish artist Matts Leiderstam. grandtourexhibition.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-25)].
• Voyagers and Voyeurs - Travellers in 19th century France, an anthology
• Contemporary Grand Tour in Italy, Pictures and quotes