Języki anatolijskie

Języki anatolijskie – podrodzina języków indoeuropejskich, którymi posługiwała się ludność zamieszkująca współczesną Anatolię w okresie od ok. 2000 r. p.n.e. do początków naszej ery.

Językoznawcy wciąż nie są pewni, czy języki anatolijskie oderwały się jako pierwsze od języka praindoeuropejskiego i odtąd rozwijały samodzielnie, czy też były bliżej spokrewnione z pozostałymi indoeuropejskimi podrodzinami.

Na rok 2000 p.n.e. datuje się występowanie już w pełni wykrystalizowanych języków grupy anatolijskiej. W XVIII–XVI w. p.n.e. w użyciu był język starohetycki, którego najstarsze zapisy na glinianych tabliczkach spisane pismem klinowym są jednocześnie najstarszymi zapisami języków indoeuropejskich. Na późniejszy okres XV–VIII w. p.n.e. datuje się zabytki języka nowohetyckiego, luwijskiego i palajskiego spisanych pismem klinowym, a także języka luwijskiego zapisanego pismem hieroglificznym. Z drugiej połowy I tysiąclecia p.n.e. (VII–I w. p.n.e.) pochodzą zabytki najmłodszych języków anatolijskich: lidyjskiego, licyjskiego, milyjskiego i karyjskiego, spisanych alfabetem greckim.

Języki anatolijskie wyszły z użycia prawdopodobnie w okresie Cesarstwa Rzymskiego. W pierwszym wieku I n.e. na obszarze Anatolii używane były jeszcze liczne języki przedgreckie:

• kapadocki używany w Kapadocji w I w. n.e. – według świadectwa Filostratosa z Tyany;
• karyjski, używany w mieście Kiburze – według świadectwa geografa Strabona (Geografia XIII, 4, 7);
• lidyjski, używany w Solime – według świadectwa geografa Strabona (Geografia XIII 4, 17);
• likaoński, używany w Listrze w czasach apostoła Pawła (Dzieje Apostolskie XIV, 1);
• pizydyjski, używany w Pizydii (spora liczba inskrypcji i nazw własnych);

Anatolia była regionem, gdzie obok języka greckiego, głównego środka komunikacji językowej w tamtym regionie, używano licznych języków miejscowych. Mitrydates VI Eupator, król Pontu, posługiwał się 22 językami z obszaru swego państwa. Strabon rejestruje 70 odrębnych języków na obszarze Anatolii, a Pliniusz Starszy (Historia Naturalna VI, 15) wskazuje na istnienie 130 języków od Anatolii aż po Kaukaz. Przynajmniej część z nich wydaje się przynależeć do ugrupowania języków anatolijskich.

Klasyfikacja języków anatolijskich

języki indoeuropejskie > języki anatolijskie

języki anatolijskie (hetyckie) †:

• języki hetycko-palajskie
  • hetycki †
  • palajski †
  • lidyjski †
• języki luwijskie lub południowo-zachodnie
  • luwijski †
  • luwijski hieroglificzny †
  • licyjski (likijski) †
  • milyjski †
  • karyjski †
  • pizydyjski †
  • sydetyjski †
• inne języki anatolijskie
  • izauryjski †
  • kapadocki †
  • lykaoński †
  • pizydyjski †
  • kalaszmaicki †

Bibliografia

• Ignacy Ryszard Danka, Stanowisko języków anatolijskich w rodzinie indoeuropejskiej i ich wzajemne związki, Acta Universitatis Lodzienses. Folia Linguistica 4, Wyd. UŁ, Łódź 1983.
• Ignacy Ryszard Danka, Języki anatolijskie, [w:] Leszek Bednarczuk (red.), Języki indoeuropejskie, t. 1, Warszawa 1986, s. 275-339.
• James P. Mallory, Douglas Q. Adams; Encyclopedia of Indo-European Culture; 1997 Taylor & Francis
• Maciej Popko, Ludy i języki starożytnej Anatolii; Wydawnictwo Akademickie Dialog 1999; ISBN 83-88238-01-09.
• Maurice Sartre, Wschód rzymski. Prowincje i społeczeństwa prowincjonalne we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie od Augusta do Sewerów (31 r. p.n.e. - 235 r. n.e.), tłumaczył Stanisław Rościcki, redakcja naukowa wydania polskiego Krzysztof Nawotka, Wrocław - Warszawa Kraków 1997, s. 290-299.