Jezioro mezotroficzne

Jezioro mezotroficzne – w typologii jezior: jezioro słodkowodne będące typem przejściowym między jeziorem oligotroficznym a eutroficznym.

Słowo mezotroficzny (ang. mesotrophic, fr. mésotrophique, hisz. mesotrófico, niem. mesotroph, ros. мезотрофный) zgodnie z Międzynarodowym Słownikiem Hydrologicznym jest to stan umiarkowanej żyzności wód wynikający z niedużej ilości biogenów i substancji organicznych w zbiorniku wodnym. Stan pośredni między stanem eutroficznym a oligotroficznym.

Ewolucja harmoniczna jezior

Ten typ jezior charakteryzuje się średnią żyznością oraz umiarkowanie wysoką produkcją biologiczną, stąd niekiedy można w nich zaobserwować zakwity planktonu. Może ono powstawać z jeziora oligotroficznego, a następnie przekształcić się w eutroficzne. Ewolucja harmoniczna jezior ma postać prostych przekształceń: jezioro oligotroficzne → jezioro α-mezotroficzne → jezioro β-mezotroficzne → jezioro eutroficzne → jezioro stawowe → torfowisko niskie. Jest to proces naturalny, ale w wyniku działalności (zanieczyszczającej) człowieka w ostatnich kilkudziesięciu latach proces eutrofizacji w jeziorach zachodzi znacznie szybciej, zaburzając jego równowagę naturalny przebieg.

Wody α-mezotroficzne

Wody α-mezotroficzne mają niewiele substancji odżywczych, przeciętna roczna produkcja planktonu jest rzędu 30-60 g C m-2. Rzadko zakwita. W okresie wegetacyjnym przejrzystość wynosi około 4–7 m. Natlenienie w strefach głębokich w tych wodach wynosi 20-60% nasycenia. Na dnie przeważnie występuje ciemny muł zbliżony do sapropelu (szlam gnilny). Poza tym biomasa fauny na dnie wynosi około 5–10 g m-2. Roślinność wyższa na brzegu dość dobrze rozwinięta. Przykładowe jeziora α-mezotroficzne to Piłakno, Jezioro Łańskie i Babięty.

Wody β-mezotroficzne

Wody β-mezotroficzne można określić jako względnie żyzne i bogate w substancje odżywcze. Produkcja fitoplanktonu w ciągu roku sięga 60–120 g C m-2. W okresie wegetacyjnym przejrzystość wynosi około 3–5 m. Nasycenie tlenem w warstwie naddennej nie przekracza 30%. Biomasa makrofauny w strefie głębinowej kształtuje się rzędu kilkunastu gramów na metr powierzchni dna. Zróżnicowanie gatunkowe fauny i flory średnio bogate. Roślinność brzegowa dobrze rozwinięta. Przykładowe jeziora β-mezotroficzne to Jezioro Dobskie, Garbaś, Oleckie Wielkie, Krzywe Wigierskie.

Cechy charakterystyczne

Panują w niej warunki aerobowe (nasycenie tlenem 40-60%). Dominują procesy mineralizacji materii organicznej w profundalu, co powoduje znaczne zużycie tlenu. W wyniku tego szczątki organiczne znajdujące się na dnie ulegają zróżnicowanemu stopniu rozkładu. Krzywą tlenową w eutrofii nazywa się klinogradą. Przedstawia ona zależność malejącego stężenia tlenu wraz z głębokością. W metalimnionie jeziora mezotroficznego zachodzi pewne odchylenie dodatnie stężenia tlenu, nazywane heterogradą dodatnią, wynikające z intensywnej fotosyntezy i dobrych warunków świetlnych. Stężenie tlenu w tej strefie jest wyższe od strefy położonej wyżej i poniżej metalimnionu.
Stężenie fosforu całkowitego (w okresie wegetacyjnym) wynosi 10-30 μg/dm³, stężenie chlorofilu a (w epilimnionie) na ogół 3-10 μg/dm³, natomiast maksymalna produkcja pierwotna utrzymuje się z reguły w granicach 0,3-0,7 g węgla pod 1m² powierzchni jeziora. Roczna produkcja brutto jest około 100 razy większa.
Typowe organizmy to glony z grupy zielenic i okrzemek, liczne larwy owadów, Chironomidae (Stictochironomus i Sergentia), ślimaki, natomiast wśród ryb lipień i brzana. Przykłady glonów-bioindykatorów wód mezotroficznych:
- Anabaena spiroides,
- Aphanizomenon flos-aquae,
- Pediastrum boryanum,
- Cymatopleura solea,
- Ankistrodesmus falcatus,
- Diatoma vulgare,
- Oscillatoria rubescens i Oscillatoria Agardhii,
- Amphora ovalis,
- Scenedesmus quadricauda,
- Microcystis aeruginosa.
Inną cechą charakterystyczną jest występowanie dość dużej różnorodności wśród fauny i flory, ale cechującej się małą liczebnością w obrębie gatunku.
Umiarkowany rozwój roślinności zanurzonej na stoku i nieco powyżej, co jest wynikiem intensywnego działania fal.
Woda jest dość przezroczysta, słabo opalizująca (widzialność krążka Secchiego 3-7m), zapach ziemisty, muł żółtobrunatny, nie obfity. Dno porośnięte powłokami glonów, nieco omulone. Niekiedy obecne zakwity.
Powstają w nim osady denne typu gytii. W zależności od tego, jaki materiał składowy przeważa, czy składniki mineralne, organiczne czy resztki wodnych organizmów, można wyróżnić: gytię piaszczystą, ilastą, żelazistą, gytie z solami kwasu huminowego, substancjami woskowymi i tłuszczami, czy gytię planktonowa, muszlową, itd.

Przykłady jezior mezotroficznych

jezioro Białe Wigierskie
część wód jeziora Wigry

Bibliografia

Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikulski, Hydrologia ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
A. Magnuszewski, U. Soczyńska, Międzynarodowy Słownik Hydrologiczny, PWN, Warszawa 2001, s. 250
L. Żmudziński, R. Kornijów, J. Bolałek, A. Górniak, K. Olańczuk-Neyman, A. Pęczalska, K. Korzeniowski, Słownik hydrobiologiczny, PWN, Warszawa 2002, s. 287
E. Bajkiewicz-Grabowska, Z. Mikulski, Hydrobiologia ogólna, PWN, Warszawa 1996
A. Choiński, Zarys limnologii fizycznej Polski, Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1995
W. Lampert, U. Sommer, Ekologia wód śródlądowych, PWN, Warszawa 1996, s. 389
M. Pliński, Hydrobiologia ogólna, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1992, s. 189
K. Starmach, S. Wróbel, K. Pasternak, Hydrobiologia. Limnologia, PWN, Warszawa 1978, s. 621
Zdzisław Kajak, Hydrobiologia-Limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych, PWN, Warszawa 2001, s. 359

Zobacz też

trofizm