Komisariat Straży Granicznej „Rudniki”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
Komisariat Straży Granicznej „Rudniki” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną[1]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku[2]. Komisariat Straży Celnej „Jelonki”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Praszka”[3].
W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej[4]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Jaworzno”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej[5].
Formowanie i zmiany organizacyjne
[edytuj | edytuj kod]Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną[6]. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Jaworzno” do Inspektoratu Granicznego nr 13 „Wieluń” i określił jego strukturę organizacyjną[7]. Już 15 września 1928 dowódca Straży Granicznej rozkazem nr 7 w sprawie zmian dyslokacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego podpisanym w zastępstwie przez mjr. Wacława Szpilczyńskiego potwierdził organizację komisariatu[8]. Rozkazem nr 11 z 9 stycznia 1930 roku reorganizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił numer i nową organizację komisariatu[9]. Rozkazem nr 3/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk Emila Czaplińskiego z 5 sierpnia 1931 roku podplacówkę „Bobrowa” przemianowano na placówkę I linii[10]. Rozkazem nr 2 z 24 sierpnia 1933 roku w sprawach zmian etatowych, przydziałów oraz utworzenia placówek', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przydzielił placówkę II linii „Jaworzno” w skład komisariatu „Rudniki”[11]. Rozkazem nr 3 z 23 czerwca 1934 roku w sprawach [...] tworzenia i zniesienia posterunków informacyjnych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski utworzył placówkę II linii „Krzepice”. Tym samym rozkazem zniósł placówkę „Jaworzno”[12]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 roku w sprawach [...] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówki I linii „Bobrowa” i „Starokrzepice” z komisariatu Straży Granicznej „Rudniki” i przydzielił do komisariatu Straży Granicznej „Panki”[13]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 roku w sprawach [...] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę I linii „Wygiełdów” z komisariatu Straży Granicznej „Praszka” i przydzielił do komisariatu Straży Granicznej „Rudniki”[13]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 roku w sprawach [...] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę II linii „Krzepice” z komisariatu Straży Granicznej „Rudniki” i przydzielił do komisariatu Straży Granicznej „Panki”[14].
Służba graniczna
[edytuj | edytuj kod]Komisariat i placówka II linii znajdowała się w wynajętym przez skarb państwa budynku[15]. Długość ochranianej przez komisariat linii granicznej w 1936 roku wynosiła 17 kilometry i 433 metry. Rozpoczynała się od kamienia granicznego nr 042, a kończyła na kamieniu granicznym nr 061 i dalej do rzeki Piskory[16]. Do celów służbowych wykorzystywano dwa konie, często do zaprzęgu do bryczki i rower służbowy. Szeregowi komisariatu w większości posiadali rowery prywatne, które używali też w celach służbowych[15].
Kierownik Inspektoratu Granicznego „Wieluń” w dodatku do rozkazu organizacyjnego nr 3 z 19 lipca 1930 roku określił granice komisariatu[17]:
- granica północna: od kamienia granicznego nr 47 w kierunku południowo-wschodnim przez zbocze wzgórza 205 zachodni wylot wsi Brzeziny do folwarku Raczyzna;
- granica wewnętrzna: od folwarku Raczyzna (wył.) dalej szosą do leśniczówki na szosie Praszka-Rudniki, dalej drogą przez Błonie, Porębki, Glinki, Teodorówka do Słowikowa, drogą w kierunku południowo-zachodnim do Jaworzna (wył.), następnie od południowego wylotu wsi Jaworzno drogą do Naguby – Bugaj, dalej drogą do Stanek i do Kuźniczki na most na Liswarcie;
- granica południowa: od kamienia granicznego nr 69 w kierunku północno-wschodnim wzdłuż koryta Liswarty do Kuźniczki na most na Liswarcie.
- Sąsiednie komisariaty
- komisariat Straży Granicznej „Praszka” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Herby” − 1928
- komisariat Straży Granicznej „Praszka” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Panki” − 1929
Funkcjonariusze komisariatu
[edytuj | edytuj kod]| Kierownicy/komendanci komisariatu | ||
|---|---|---|
| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby |
| komisarz | Edward Makowski[18] | był w 1932 – |
| podkomisarz | Henryk Milli[16] | był w IV 1936 – |
| aspirant | Wiktor Kowalski | 15 VII 1938[19] - |
| Zastępcy komendanta komisariatu | ||
| starszy strażnik | Zdzisław Engel | 1 V 1939[20] – |
Struktura organizacyjna
[edytuj | edytuj kod]
Organizacja komisariatu w kwietniu 1928[7] i we wrześniu 1928[21]:
- komenda − Jaworzno
- placówka Straży Granicznej I linii „Jelonki”
- placówka Straży Granicznej I linii „Borek”
- placówka Straży Granicznej I linii „Starokrzepice”
- placówka Straży Granicznej II linii „Żytniów”
- placówka Straży Granicznej II linii „Jaworzno”
- placówka Straży Granicznej II linii „Wieluń”
Organizacja komisariatu w styczniu 1930[22]:
- 3/13 komenda − Rudniki
- placówka Straży Granicznej I linii „Prosna”
- placówka Straży Granicznej I linii „Jelonki”
- placówka Straży Granicznej I linii „Pieńki” [a]
- placówka Straży Granicznej I linii „Starokrzepice”
- placówka Straży Granicznej II linii „Rudniki”
- placówka Straży Granicznej II linii „Jaworzno” → zniesiona w 1934
- placówka Straży Granicznej II linii „Wieluń”
Organizacja komisariatu w styczniu 1932[24]
- komenda − Rudniki
- placówka Straży Granicznej I linii „Prosna”
- placówka Straży Granicznej I linii „Jelonki”
- placówka Straży Granicznej I linii „Pieńki”
- placówka Straży Granicznej I linii „Bobrowa”
- placówka Straży Granicznej I linii „Starokrzepice” → w 1934 przeniesiona do komisariatu „Panki”
- placówka Straży Granicznej II linii „Rudniki”
Organizacja komisariatu w kwietniu 1936[16]
- komenda − Rudniki
- placówka Straży Granicznej I linii „Wygiełdów”
- placówka Straży Granicznej I linii „Prosna”
- placówka Straży Granicznej I linii „Jelonki”
- placówka Straży Granicznej I linii „Pieńki”
- placówka Straży Granicznej II linii „Rudniki”
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 130.
- ↑ Dominiczak 1997 ↓, s. 250.
- ↑ Kozłowski 2012 ↓, s. 25.
- ↑ Kula 1994 ↓, s. 40.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 22.
- ↑ Goryński 2012 ↓, s. 226.
- ↑ a b Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 23.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 33.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 71.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 78.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 88.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 95.
- ↑ a b Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 98.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 99.
- ↑ a b Kronika komisariatu „Rudniki” ↓, s. 3.
- ↑ a b c Charakterystyka komisariatu „Rudniki” ↓, s. 1.
- ↑ Janiszewski 2006 ↓, s. 108.
- ↑ Wykaz imienny Wlkp. IO ↓, s. 8.
- ↑ Rozkazy KG SG ↓, s. 1938/40.
- ↑ Rozkazy KG SG ↓, s. 24/1939.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 35.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 70.
- ↑ Szematyzm Straży Celnej 1927 ↓, s. 164.
- ↑ Kronika komisariatu „Rudniki” ↓, s. 2.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W niektórych dokumentach archiwalnych spotyka się też nazwę – Pinki[23]. Wynika on z zapisu fonetycznego nazwy gwarowej (gwarowa wymowa Pińki). W literaturze fachowej nazywa się to uproszczenie grup spółgłoskowych. W jednych dokumentach archiwalnych jest zapis Pinki, w drugich Pieńki. Jednakowoż, obie nazwy odnoszą się do tej samej miejscowości. Błędem jest mylenie obu zapisów z niedaleko położonymi Pankami.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
- Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
- Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
- Dariusz Janiszewski. Placówki II linii i posterunki Straży Granicznej na terenie Inspektoratu Granicznego „Wieluń” w latach 1930 – 1931. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej”. 3, 2006. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.
- Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927.
- Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
- Wykaz imienny oficerów i szeregowych Straży Granicznej Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego pracujących w Przysposobieniu Wojskowym → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Charakterystyka terenu komisariatu Straży Granicznej „Rudniki” i podległych placówek z lat 1936–1937 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Kronika komisariatu Straży Granicznej „Rudniki” z 1933 roku → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
