Monodelf kapturowy
| Monodelphis palliolata | |||
| (Osgood, 1914) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
monodelf kapturowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Monodelf kapturowy[2] (Monodelphis palliolata) – gatunek ssaka z rodziny dydelfowatych (Didelphidae). Ma szary grzbiet i pomarańczowe boki ciała. Ogon tylko w bliższej części pokryty jest futrem. Żyje w Kolumbii i Wenezueli. Zasiedla lasy, dobrze radzi sobie w środowiskach antropogenicznych. Żyje na dnie lasu. Nie zagraża mu wyginięcie.
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Długość głowy i tułowia wynosi od 12,3 do 18,3 cm u samców. U samic jest natomiast mniejsza, wynosząc od 10,2 do 14,1 cm. Długość ogona również zależy od płci. U samców wynosi od 7 do 10,5 cm, natomiast u samic od 5,5 do 8,8 cm. Samce są cięższe od samic. Ważą bowiem pomiędzy 49 a 106 g, podczas gdy samice mają masę od 32 do 63 g[3]. Dymorfizm płciowy obejmuje 16 zbadanych cech[4].
Pośrodkowo głową biegnie pas szarego futra, któremu towarzyszą po bokach barwy pomarańczowe. Nie stwierdza się pierścieni okalających oczy[3], jakie się widzi u wielu innych dydelfowatych[5]. Na gardle pojawia się barwa pomarańczowa, w mniejszym jednak stopniu niż na brzuchu. Niewielkie uszy zabarwione są jednorodnie na szaro, a zdają się autorom nagie. Występuje dymorfizm płciowy w wielkości czaszki[3], u samców większej i masywniejszej niż u samic[4]. Podrodzaj cechuje się następującymi cechami czaszki. Kość jarzmowa ma zaokrąglony wyrostek przedni. Występują długie otwory przysieczne, długa jest szczelina oczodołowo-klinowa, szeroka kość klinowa boczna. Otwór podoczodołowy leży nad P3/M1. Młoteczek ma wyrostek przedni o koniuszku na powierzchni zewnętrznej bulli[6]. Długość kondylo-bazalna wynosi w zaokrągleniu średnio 37,3 mm u samców, 34,2 mm u samic, długość bazalna 35 mm u samców, a 32 mm u samic, długość nosowa odpowiednio 17,2 i 15 mm, długość podniebienna 20,5 i 18,8 mm. Szerokość kości nosowej w zaokrągleniu wynosi średnio u obu płci 6,2 i 5,8 mm, szerokość kości podniebiennej zaś 7,5 i 7,2 mm, szerokość rostralna 7,5 i 6,75 mm, szerokość jarzmowa 20,1 i 18,4 mm, minimalna szerokość zaoczodołowa 6,3 i 6,2 mm, szerokość potyliczna 14,4 i 13,4 mm, wysokość otworu wielkiego 4,1 i 3,7 mm, wysokość potyliczna 8,4 i 7,9 mm, wysokość żuchwy 28 i 25,5 mm z wyrostkiem dziobiastym 10,4 i 9,6 mm[4].
Pośrodkowo grzbiet tegoż gatunku zabarwiony jest szarawo, szpakowato. Z rzeczonym grzbietem kontrastują pomarańczowe boki ciała. Brzuszna strona ciała jest szarawopomarańczowa. Włosy tam rosnące cechują się szarą podstawą. W przeciwieństwie do grzbietu nie kontrastują z pomarańczowymi bokami zwierzęcia. Ponadto włosy porastające grzbiet zwierzęcia są 2 razy dłuższe od tych rosnących na brzuchu. Te pierwsze mają bowiem 8 mm długości, te drugie zaś 4 mm[3].
Nie występuje torba lęgowa[3], podobnie zresztą jak u wielu innych dydelfowatych[5], jak choćby u monodelfa amazońskiego[7] czy monodelfa krótkoogonowego[8]. Nie wiadomo, ile sutków posiada samica[3]. U dydelfowatych ich liczba jest często nieparzysta, występuje bowiem jeden sutek pośrodkowy[5]. U monodelfa amazońskiego jest ich 9[7], podobnie jak u monodelfa rdzawobocznego[9].
Długość ogona wynosi 5/9 długości głowy i ciała. Futro porasta go jedynie na od 1/6 do 1/4 długości. Dalej zaś występuje naga skóra barwy szarej[3]. Przedstawiciele tego podrodzaju mają na ogonie łuski biegnące pierścieniowato[6].
Monodelf ten ma szare stopy[3]. Przedstawiciele jego podrodzaju mają oddzielone kłęb i poduszki międzypalcowe stopy, nie występuje kłębik[6].
Genetyka
[edytuj | edytuj kod]Kariotyp monodelfa kapturowego liczy 2n = 18 chromosomów. Liczba fundamentalna wynosi 20, podawano też 30. Chromosom X jest akrocentryczny. Chromosom Y jest natomiast niewielki, kropkowaty[3].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]_(8557387452).jpg)
Nowy gatunek opisany został w 1914 przez Wilfreda Osgooda pod nazwą Peramys palliolatus. Jako miejsce typowe autor podał San Juan de Colón w stanie Táchira w Wenezueli[3][10]. Dokładne współrzędne to 8,03°N 72,27°W/8,030000 -72,270000. Holotyp, czaszkę i skórę dorosłego samca, oznakowano FMNH 20524[11]. Później jednak gatunek włączono w monodelfa rdzawobocznego, z którego go później wydzielono[1].
Należy do rodzaju monodelf[3], najzasobniejszego w gatunki w swej rodzinie, w którym wyróżnia się szereg podrodzajów. Monodelf kapturowy zalicza się do podrodzaju Monodelphis wraz z następującymi gatunkami: Monodelphis arlindoi, M. brevicaudata, M. domestica, M. glirina, M. sanctaerosae, M. touan[6]. W przeszłości zaliczano go do gatunku monodelf rdzawoboczny jako jeden z jego podgatunków. W 1958 Cabrera podawał trzy podgatunki monodelfa rdzawobocznego – nominatywny, M. brevicaudata palliolata i M. b. orinoci[4]. Uznanie monodelfa kapturowego za osobny gatunek zaproponowali Voss i inni w 2021, uzasadniając to różnicami w ubarwieniu futra i owłosieniu ogona[12].
Rodzaj Monodelphis należy do plemienia Marmosini wraz z rodzajami myszoopos i oposek. Plemię to wraz z trzema innymi plemionami Metachirini, Didelphini i Thylamyini tworzy podrodzinę dydelfów Didelphinae, jedną z czterech podrodzin rodziny dydelfowatych Didelphidae[5].
Nie wyróżnia się żadnych podgatunków[3].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Nieliczne informacje dotyczą trybu życia monodelfa kapturowego. Zdaje się on być zwierzęciem aktywnym zmierzchem bądź świtem. Zasiedla grunt, tam też złapano wszystkie zbadane osobniki[3].
Samce przebywają dłuższe dystanse niż samice. Pomiędzy miejscami kolejnych odłowów samców odnotowano średnią odległość 6,9 m, maksymalną zaś 89,4 m, podczas gdy w przypadku samic liczby te wynosiły 32,2 m oraz 56,6 m[3].
Na północy Wenezueli zagęszczenie wynosi od 25 do 100 monodelfów kapturowych na km²[3].
Zwierzę osiąga dojrzałość płciową w wieku około 6 miesięcy[3]. Dydelfowate ogólnie rozmnażają się szybko[5]. Monodelf kapturowy wyprowadza rocznie średnio 1,5 miotu. Pojedynczy miot liczy zaś wedle badań północnowenezuelskich od 7 do 8 młodych ze średnią 7,5. Na północy Wenezueli rozród przebiega sezonowo, a rozmnażające się samice obserwowano od maja do sierpnia i w listopadzie[3] (IUCN podaje tylko okres maj-sierpień[1]). Rozród przypada więc na początek pory deszczowej, podobnie jak u innych zamieszkujących te same tereny torbaczy[3]. Na świat przychodzi do ośmiu młodych[1]. Dydelfowate wydają na świat liczne słabo rozwinięte młode, zaczynające swe życie wczepieniem się w brzuch matki[5]. Odstawienie młodych zaczyna się wraz z deszczami[3].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Zwierzę występuje w północnej i północno-zachodniej Wenezueli[3] na północ i zachód od Orinoko[11], jak również na północnym wschodzie Kolumbii, dokładniej w Norte de Santander i Vichada[3]. Stwierdzenie z departamentu Caquetá na południu Kolumbii jest niepewne[1].
Monodelf kapturowy zasiedla tereny od poziomu morza do 1500 m, może jednak sięgać wyższych wysokości, nawet do 2250 m[1]. Zamieszkuje bowiem góry takie jak pasmo Sierra de Perijá w Andach oraz środkowa i wschodnia Kordyliera Nadbrzeżna[4].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Siedliskiem tego gatunku są tropikalne lasy deszczowe wilgotne bądź bardzo wilgotne[3]. Zasiedla także lasy wtórne i galeriowe. Zwierzę spotykano także na plantacji kawy[3]. Nowsze źródła podają też sawanny[11]. Zamieszkuje także góry[4].
Nie ma szczegółowych informacji na temat diety tego monodelfa[3]. Niemniej przedstawiciele rodzaju monodelf są owadożercami[6].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Całkowita liczebność obniża się, niemniej w sprzyjających mu siedliskach występuje monodelf kapturowy pospolicie[1].
IUCN uznaje tego monodelfa za gatunek najmniejszej troski. Po raz pierwszy organizacja ta rozpoznała gatunek w 2008, co powtórzyła w 2011 z taką samą klasyfikacją. Kolejna ocena pochodzi z 2016. IUCN uzasadnia ją szerokim zasięgiem zwierzęcia, obejmującym liczne ochrony chronione, przypuszczalnie liczną populacją, malejącą co prawda, ale niewydającą się obniżać w stopniu uzasadniającym uznanie za bardziej zagrożonego, ponadto łatwą adaptacją do siedlisk antropogenicznych[1].
Do zagrożeń należy wylesianie. W przyszłości może ono, zwłaszcza na niższych wysokościach, wpłynąć na populację tegoż gatunku[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Pérez-Hernandez i inni, Hooded Red-sided Opossum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [dostęp 2024-08-24] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 5. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y 38. Hooded Red-sided Opossum, s. 150–151 D. Astúa, Family Didelphidae (Opossums), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 5. Monotremes and Marsupials, Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 70, ISBN 978-84-96553-99-6 (ang.).
- ↑ a b c d e f Jacint Ventura, Roger Pérez-Hernández, María José López-Fuster, Morphometric assessment of the Monodelphis brevicaudata group (Didelphimorphia: Didelphidae) in Venezuela, „Journal of Mammalogy”, 79 (1), 1988, s. 104–117 (ang.).
- ↑ a b c d e f D. Astúa, Family Didelphidae (Opossums), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 5. Monotremes and Marsupials, Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 70, ISBN 978-84-96553-99-6 (ang.).
- ↑ a b c d e Silvia E. Pavan, Robert S. Voss, A revised subgeneric classification of short-tailed opossums (Didelphidae: Monodelphis), „American Museum Novitates”, 3868, 2016, s. 1–44 (ang.).
- ↑ a b 37. Amazonian Red-sided Opossum, s. 150 D. Astúa, Family Didelphidae (Opossums), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 5. Monotremes and Marsupials, Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 70, ISBN 978-84-96553-99-6 (ang.).
- ↑ 36. Arlindo’s Short-tailed Opossum, s. 150 D. Astúa, Family Didelphidae (Opossums), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 5. Monotremes and Marsupials, Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 70, ISBN 978-84-96553-99-6 (ang.).
- ↑ 34. Guianan Short-tailed Opossum, s. 149 D. Astúa, Family Didelphidae (Opossums), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 5. Monotremes and Marsupials, Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 70, ISBN 978-84-96553-99-6 (ang.).
- ↑ W.H. Osgood, Four new mammals from Venezuela, „Publications of Field Museum of Natural History. Zoological series”, 10 (11), Chicago 1914, s. 135 (ang.).
- ↑ a b c Robert S. Voss, An annotated checklist of recent opossums (Mammalia: Didelphidae), „Bulletin of the American Museum of Natural History”, 455 (1), 2022, s. 1–76 (ang.).
- ↑ Ventura i inni, Skull size and shape relationships between Venezuelan Monodelphis taxa (Didelphimorphia Didelphidae), including the recently described species M. reigi Lew & Pérez-Hernández 2004, „Tropical Zoology”, 18 (2), Taylor & Francis, 2005, s. 227–235 (ang.).
