Priosphenodon
| Priosphenodon | |||
| Apesteguía i Novas, 2003 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| (bez rangi) | Opisthodontia | ||
| (bez rangi) | Eilenodontinae | ||
| Rodzaj |
Priosphenodon | ||
| Gatunki | |||
| |||
Priosphenodon – rodzaj sfenodonta z rodziny hatteriowatych (Sphenodontidae) żyjącego w późnej kredzie w Ameryce Południowej. Gatunkiem typowym rodzaju jest Priosphenodon avelasi, opisany w 2003 roku przez Sebastiána Apesteguíę i Fernanda Novasa na podstawie licznych skamieniałości odkrytych na terenie górnokredowej formacji Candeleros w prowincji Río Negro w północno-zachodniej Patagonii. Obejmuje ona osady datowane na cenoman i turon. Szczątki P. avelasi odnaleziono w piaskowcach rzecznych w pobliżu szczątków węży, żółwi, krokodylomorfów, teropodów, zauropodów, ssaków i ryb dwudysznych. Holotypem P. avelasi jest szkielet osobnika dorosłego (MPCA 300)[1]. W 2014 roku Apesteguía i Carballido opisali drugi gatunek – P. minimus. Jego szczątki pochodzą ze środkowej Patagonii, z osadów wczesnego albu, i są o ok. 12 mln lat starsze od sfenodontów z północnej Patagonii i reprezentują najmłodszego znanego przedstawiciela Eilenodontinae[2].
Priosphenodon miał trójkątną, głęboką i masywną czaszkę kończącą się zaostrzoną strukturą przypominającą dziób, prawdopodobnie zbudowaną z zębów przedszczękowych. Miał homodontyczne uzębienie, zęby znajdujące się bliżej tyłu szczęk były większe. W porównaniu do kości udowej kość ramienna jest dłuższa niż u wszystkich innych sfenodontów. Priosphenodon jest jedynym znanym lepidozaurem mającym niemal kwadratowe, dystalnie rozszerzone paliczki paznokciowe. P. avelasi był masywnie zbudowany i osiągał największe rozmiary spośród wszystkich znanych lądowych sfenodontów – dorosłe osobniki mogły przekraczać 1 m długości[1]. Z kolei P. minimus jest najmniejszym znanym przedstawicielem Eilenodontinae i dowodzi, że również u niektórych sfenodontów z tej grupy dochodziło do karłowacenia[2].
Według analizy filogenetycznej przeprowadzonej przez Apesteguíę i Novasa Priosphenodon należy do wymarłej grupy Opisthodontia, siostrzanej dla Sphenodontinae, obejmującej również rodzaje Opisthias, Toxolophosaurus i Eilenodon[1]. W 2007 roku Albino zsynonimizowała Priosphenodon z Kaikaifilusaurus[3], z czym zgodził się Apesteguía (2008) w swojej dysertacji doktorskiej[4], jednak w 2014 roku wraz z Carballido ponownie uznał ten rodzaj za ważny, wskazując, że cechy użyte do zdiagnozowania Kaikaifilusaurus powszechnie występują u Eilenodontinae[2].
Zapis kopalny kredowych sfenodontów jest znacznie uboższy niż triasowy i jurajski, co sugerowało, iż wówczas stały się one znacznie rzadsze. Odnalezienie skamieniałości ponad stu osobników Priosphenodon dowodzi jednak, że przynajmniej w niektórych kredowych ekosystemach na terenach Gondwany odgrywały one istotną rolę[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Sebastián Apesteguía, Fernando E. Novas. Large Cretaceous sphenodontian from Patagonia provides insight into lepidosaur evolution in Gondwana. „Nature”. 425, s. 609–612, 2003. DOI: 10.1038/nature01995. (ang.).
- ↑ a b c Sebastián Apesteguía, Jose L. Carballido. A new eilenodontine (Lepidosauria, Sphenodontidae) from the Lower Cretaceous of central Patagonia. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 34 (2), s. 303–317, 2014. DOI: 10.1080/02724634.2013.803974. (ang.).
- ↑ Adriana Albino: Lepidosauromorpha. W: Zulma Gasparini, Leonardo Salgado, Rodolfo A. Coria (red.): Patagonian Mesozoic Reptiles. Bloomington: Indiana University Press, 2007, s. 87–115. ISBN 978-0-253-34857-9.
- ↑ Sebastián Apesteguía: Esfenodontes (Reptilia: Lepidosauria) del Cretácico Superior de Patagonia. Anatomia y filogenia. Facultad de Ciencias Naturales y Museo, Universidad de La Plata. (hiszp.).
