Wikipedia:Artykuły na Medal/archiwum/2009-05

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Artykuł na Medal.

2009-05-01

Allozaur – rodzaj dużego teropoda z rodziny allozaurów (Allosauridae) żyjącego w późnej jurze, 155–145 mln lat temu. Pierwsze szczątki z pewnością należące do przedstawicieli tego rodzaju zostały opisane w 1877 roku przez Othniela Charlesa Marsha. Był to duży dwunożny drapieżniki z wielką, wyposażoną w ostre zęby czaszką. Mierzył przeciętnie 8,5 m długości. W porównaniu z potężnymi tylnymi kończynami trójpalczaste kończyny przednie były niewielkie, a całe ciało równoważył długi, ciężki ogon. Jako główny duży drapieżnik formacji Morrison Allosaurus stał na szczycie łańcucha pokarmowego, prawdopodobnie polując na duże dinozaury roślinożerne, takie jak ornitopody, stegozaury i zauropody.

2009-05-02

ACF Fiorentina – włoski klub piłkarski założony 26 sierpnia 1926. Zespół ma siedzibę we Florencji. W 2009 drużyna występuje w rozgrywkach Serie A. Drużyna ma na koncie dwa tytuły mistrza kraju zdobyte w 1956 i 1969 roku, sześć Pucharów Włoch i jeden Superpuchar Włoch. W rozgrywkach międzynarodowych zespół zwyciężył w Pucharze Zdobywców Pucharów 1960/1961 pokonując w finałowym dwumeczu Glasgow Rangers oraz dotarł do finału Ligi Mistrzów 1956/1957, w którym przegrał z Realem Madryt.

2009-05-03

Połykacz (Eurypharynx pelecanoides) – gatunek głębinowej ryby z rzędu gardzielcokształtnych (Saccopharyngiformes), jedyny przedstawiciel rodzaju Eurypharynx i monotypowej rodziny Eurypharyngidae. Występuje we wszystkich oceanach. Charakteryzuje się bardzo dużą i pojemną jamą gębową. Na pokarm połykaczy składają się małe ryby, skorupiaki, głowonogi i plankton. Charakteryzuje się dymorfizmem płciowym, a jego larwy mają postać leptocefali.

2009-05-04

Edward Śmigły-Rydz, też: Edward Rydz, Edward Rydz-Śmigły, ps. Śmigły, Tarłowski, Adam Zawisza (ur. 11 marca 1886 w Brzeżanach, zm. 2 grudnia 1941 w Warszawie) – polski polityk, marszałek Polski, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, Naczelny Wódz w wojnie obronnej 1939 roku, formalnie przez 17 dni "następca prezydenta RP na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju".

2009-05-05

Genoa CFC – włoski klub sportowy założony 7 września 1893 roku, kiedy to powstały sekcja lekkoatletyczna i krykietowa. Sekcja piłkarska została utworzona 10 kwietnia 1897 roku przez Anglika Jamesa Richardsona Spensleya. Zespół ma siedzibę w Genui położonej w północno-zachodniej części Włoch. Genoa jest jednym z najbardziej utytułowanych klubów w tym kraju. Swoje domowe spotkania rozgrywa w koszulkach w czerwono-niebieskie pasy, niebieskich spodenkach oraz niebieskich skarpetach. Drużyna ma kilka przydomków, między innymi "Rossoblu" oraz "Grifone". Na Genoę mawia się też czasami "Zena", "Vecchio Balordo" oraz "Grifo". Od 2006 trenerem klubu jest Gian Piero Gasperini, natomiast funkcję kapitana ekipy "Rossoblu" pełni Marco Rossi. Największym rywalem klubu jest Sampdoria Genua, a pojedynki pomiędzy tymi dwoma zespołami są nazywane we Włoszech "Derby di Genova".

2009-05-06

Richard Dawkins (ur. 26 marca 1941 w Nairobi w Kenii) – brytyjski zoolog, etolog, ewolucjonista i publicysta. Do końca 2008 był profesorem katedry Public Understanding of Sciencena Uniwersytecie Oksfordzkim. Jest propagatorem ewolucji biologicznej. W wydanej w 1976 książce Samolubny gen przedstawił koncepcję ewolucji, w której jednostką doboru naturalnego jest gen. Wprowadził tam również pojęcie memu oraz zainicjował powstanie memetyki. Jest zadeklarowanym antyteistą. Czasopismo "Prospect" umieściło Dawkinsa na trzecim miejscu na liście najwybitniejszych współczesnych intelektualistów znanych szerokiej publiczności.

2009-05-07

Edward Śmigły-Rydz, też: Edward Rydz, Edward Rydz-Śmigły, ps. Śmigły, Tarłowski, Adam Zawisza (ur. 11 marca 1886 w Brzeżanach, zm. 2 grudnia 1941 w Warszawie) – polski polityk, marszałek Polski, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, Naczelny Wódz w wojnie obronnej 1939 roku, formalnie przez 17 dni "następca prezydenta RP na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju".

2009-05-08

Allozaur – rodzaj dużego teropoda z rodziny allozaurów (Allosauridae) żyjącego w późnej jurze, 155–145 mln lat temu. Pierwsze szczątki z pewnością należące do przedstawicieli tego rodzaju zostały opisane w 1877 roku przez Othniela Charlesa Marsha. Był to duży dwunożny drapieżnik z wielką, wyposażoną w ostre zęby czaszką. Mierzył przeciętnie 8,5 m długości. W porównaniu z potężnymi tylnymi kończynami trójpalczaste kończyny przednie były niewielkie, a całe ciało równoważył długi, ciężki ogon. Jako główny duży drapieżnik formacji Morrison Allosaurus stał na szczycie łańcucha pokarmowego, prawdopodobnie polując na duże dinozaury roślinożerne, takie jak ornitopody, stegozaury i zauropody.

2009-05-09

ACF Fiorentina – włoski klub piłkarski założony 26 sierpnia 1926. Zespół ma siedzibę we Florencji. W 2009 drużyna występuje w rozgrywkach Serie A. Drużyna ma na koncie dwa tytuły mistrza kraju zdobyte w 1956 i 1969 roku, sześć Pucharów Włoch i jeden Superpuchar Włoch. W rozgrywkach międzynarodowych zespół zwyciężył w Pucharze Zdobywców Pucharów 1960/1961 pokonując w finałowym dwumeczu Glasgow Rangers oraz dotarł do finału Ligi Mistrzów 1956/1957, w którym przegrał z Realem Madryt.

2009-05-10

Połykacz (Eurypharynx pelecanoides) – gatunek głębinowej ryby z rzędu gardzielcokształtnych (Saccopharyngiformes), jedyny przedstawiciel rodzaju Eurypharynx i monotypowej rodziny Eurypharyngidae. Występuje we wszystkich oceanach. Charakteryzuje się bardzo dużą i pojemną jamą gębową. Na pokarm połykaczy składają się małe ryby, skorupiaki, głowonogi i plankton. Charakteryzuje się dymorfizmem płciowym, a jego larwy mają postać leptocefali.

2009-05-11

Hamburger SV (pełna nazwa Hamburger Sport-Verein e. V., w skrócie HSV) – niemiecki klub sportowy z siedzibą w Hamburgu. Za oficjalną datę założenia klubu uznawany jest 29 września 1887 roku. Jest klubem wielosekcyjnym; oprócz najstarszej i najbardziej utytułowanej sekcji piłki nożnej mężczyzn posiada również następujące sekcje: tenisa stołowego (założona 1927), piłki nożnej kobiet (założona 1970), siatkówki mężczyzn, baseballa (założona 1985), softballa, badmintona i hokeja na lodzie. W latach 1976-2002 istniała również sekcja piłki ręcznej mężczyzn — obecnie niezależna.

2009-05-12

Katastrofa lotnicza w Lesie Kabackim – katastrofa lotnicza samolotu pasażerskiego Ił-62M SP-LBG Tadeusz Kościuszko Polskich Linii Lotniczych LOT, która wydarzyła się 9 maja 1987 w czasie lotu nr LO 5055 na trasie Warszawa – Nowy Jork, w trakcie podchodzenia do lądowania awaryjnego, po awarii silników. W wyniku katastrofy śmierć na miejscu poniosły 183 osoby – wszyscy znajdujący się na pokładzie samolotu, a sam samolot został zniszczony. Pod względem liczby ofiar jest to największa katastrofa lotnicza w historii polskiego lotnictwa.

2009-05-13

Richard Dawkins (ur. 26 marca 1941 w Nairobi w Kenii) – brytyjski zoolog, etolog, ewolucjonista i publicysta. Do końca 2008 był profesorem katedry Public Understanding of Science na Uniwersytecie Oksfordzkim. Jest propagatorem ewolucji biologicznej. W wydanej w 1976 książce Samolubny gen przedstawił koncepcję ewolucji, w której jednostką doboru naturalnego jest gen. Wprowadził tam również pojęcie memu oraz zainicjował powstanie memetyki. Jest zadeklarowanym antyteistą. Czasopismo "Prospect" umieściło Dawkinsa na trzecim miejscu na liście najwybitniejszych współczesnych intelektualistów znanych szerokiej publiczności.

2009-05-14

Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej, prowadzona była przez kolejne rządy państwa polskiego w latach 1919–1939. Wyróżnia się kilka faz tej akcji w latach: 1919–1924, 1929–1934, 1937–1938. Akcja ta wpisywała się w ogólną politykę II Rzeczypospolitej wobec kościoła prawosławnego, dążącą do maksymalnego ograniczenia jego wpływów politycznych i społecznych oraz zerwania jego związków z mniejszościami narodowymi ukraińską, rosyjską i białoruską. W pierwszej kolejności rewindykacji podległy cerkwie urządzone w byłych kościołach rzymskokatolickich i cerkwiach unickich, jednak w miarę postępów działań rewindykacyjnych i związanej z nimi polonizacji ludności niszczono lub zamykano również obiekty czynne, będące siedzibami licznie zamieszkanych parafii bądź miejscem kultu.

2009-05-15

Allozaur – rodzaj dużego teropoda z rodziny allozaurów (Allosauridae) żyjącego w późnej jurze, 155–145 mln lat temu. Pierwsze szczątki z pewnością należące do przedstawicieli tego rodzaju zostały opisane w 1877 roku przez Othniela Charlesa Marsha. Był to duży dwunożny drapieżnik z wielką, wyposażoną w ostre zęby czaszką. Mierzył przeciętnie 8,5 m długości. W porównaniu z potężnymi tylnymi kończynami trójpalczaste kończyny przednie były niewielkie, a całe ciało równoważył długi, ciężki ogon. Jako główny duży drapieżnik formacji Morrison Allosaurus stał na szczycie łańcucha pokarmowego, prawdopodobnie polując na duże dinozaury roślinożerne, takie jak ornitopody, stegozaury i zauropody.

2009-05-16

ACF Fiorentina – włoski klub piłkarski założony 26 sierpnia 1926. Zespół ma siedzibę we Florencji. W 2009 drużyna występuje w rozgrywkach Serie A. Drużyna ma na koncie dwa tytuły mistrza kraju zdobyte w 1956 i 1969 roku, sześć Pucharów Włoch i jeden Superpuchar Włoch. W rozgrywkach międzynarodowych zespół zwyciężył w Pucharze Zdobywców Pucharów 1960/1961 pokonując w finałowym dwumeczu Glasgow Rangers oraz dotarł do finału Ligi Mistrzów 1956/1957, w którym przegrał z Realem Madryt.

2009-05-17

Smells Like Teen Spirit – singel amerykańskiego zespołu rockowego Nirvana, wydany w 1991 roku na albumie Nevermind. Napisali go Kurt Cobain, Krist Novoselic i Dave Grohl, produkcją zajął się Butch Vig. Charakterystyczne cechy utworu to budowa zwrotka-refren, czteroakordowy riff użyty we wstępie oraz w refrenie, a także kontrast między cichymi i spokojnymi zwrotkami, a głośnym, dynamicznym refrenem. Sukces "Smells Like Teen Spirit" sprawił, że Nevermind trafił na szczyty list przebojów na początku 1992 – okresu, który często jest określany wyjściem rocka alternatywnego z podziemia. Utwór zyskał uznanie krytyków, zdobywając tytuł singla roku (i albumu roku dla Nevermind) w plebiscycie Village Voice Pazz & Jop i wygrywając dwukrotnie MTV Video Music Awards za teledysk. Został okrzyknięty "hymnem apatycznych dzieci" Pokolenia X.

2009-05-18

Yisrael Beitenu (hebr.: ישראל ביתנו, Izrael Nasz Dom) – prawicowa, nacjonalistyczna partia polityczna w Izraelu o charakterze wodzowskim, złożona w większości i reprezentująca imigrantów, którzy przybyli z krajów byłego Związku Radzieckiego. Ugrupowanie to postuluje zdecydowaną, twardą politykę wobec Arabów, a w szczególności Palestyńczyków, twierdząc iż nigdy nie uznają oni prawa Żydów do posiadania własnego państwa na Bliskim Wschodzie. Jednym z głównych założycieli i liderem partii jest Avigdor Lieberman. 31 marca 2009 r. ugrupowanie weszło w skład rządu Beniamina Netanjahu, a Lieberman został w nim wicepremierem i ministrem spraw zagranicznych.

2009-05-19

Katastrofa lotnicza w Lesie Kabackim – katastrofa lotnicza samolotu pasażerskiego Ił-62M SP-LBG Tadeusz Kościuszko Polskich Linii Lotniczych LOT, która wydarzyła się 9 maja 1987 w czasie lotu nr LO 5055 na trasie Warszawa – Nowy Jork, w trakcie podchodzenia do lądowania awaryjnego, po awarii silników. W wyniku katastrofy śmierć na miejscu poniosły 183 osoby – wszyscy znajdujący się na pokładzie samolotu, a sam samolot został zniszczony. Pod względem liczby ofiar jest to największa katastrofa lotnicza w historii polskiego lotnictwa.

2009-05-20

USS Albacore (AGSS-569) — amerykański eksperymentalny okręt podwodny Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych, o napędzie elektryczno-spalinowym. Pełnił on rolę laboratorium nowych koncepcji hydrodynamicznych. Badania zmierzały do opracowania szczegółów kadłuba i technologii niezbędnych do konstrukcji okrętów podwodnych, które powinny charakteryzować się bardzo dużą prędkością i manewrowością podwodną. W wyniku eksperymentów, pozyskano informacje, które pozwoliły na całkowitą zmianę dotychczasowego podejścia do kształtu okrętów podwodnych i wielu elementów systemu napędowego. Zmiany te odbiły się na sposobie konstrukcji okrętów podwodnych nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale też na całym świecie. Po zakończeniu służby, od roku 1985 okręt pełni rolę muzeum-pomnika.

2009-05-21

Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej, prowadzona była przez kolejne rządy państwa polskiego w latach 1919–1939. Wyróżnia się kilka faz tej akcji w latach: 1919–1924, 1929–1934, 1937–1938. Akcja ta wpisywała się w ogólną politykę II Rzeczypospolitej wobec kościoła prawosławnego, dążącą do maksymalnego ograniczenia jego wpływów politycznych i społecznych oraz zerwania jego związków z mniejszościami narodowymi ukraińską, rosyjską i białoruską. W pierwszej kolejności rewindykacji podległy cerkwie urządzone w byłych kościołach rzymskokatolickich i cerkwiach unickich, jednak w miarę postępów działań rewindykacyjnych i związanej z nimi polonizacji ludności niszczono lub zamykano również obiekty czynne, będące siedzibami licznie zamieszkanych parafii bądź miejscem kultu.

2009-05-22

Manat afrykański (Trichechus senegalensis) – gatunek ssaka wodnego z rodziny manatowatych, rzędu syren, żyjący na pograniczu środowiska morskiego i słodkowodnego, roślinożerny. Spotykany w wodach przybrzeżnych Afryki zachodniej oraz rzekach wpadających do Oceanu Atlantyckiego w tym rejonie. Jest to najsłabiej zbadany przedstawiciel rzędu syren. Dorosłe osobniki mierzą ponad 3,5 m długości i ważą około 500 kg. Ciało pokryte jest pomarszczoną, szarobrązową skórą z nielicznymi włosami. Jest gatunkiem chronionym na całym obszarze występowania. Został umieszczony na liście załącznika II CITES jako gatunek narażony.

2009-05-23

Biblia Tysiąclecia – polski przekład Biblii z języków oryginalnych zainicjowany przez opactwo benedyktynów tynieckich z Krakowa, wydany przez Pallottinum po raz pierwszy w roku 1965. Było to pierwsze tłumaczenie całej Biblii na język polski w Kościele katolickim od ponad 350 lat, czyli od Biblii Jakuba Wujka. Zrywało z tradycyjnym językiem biblijnym, ale po upływie kilkudziesięciu lat samo stworzyło wzorzec języka biblijnego. Biblia Tysiąclecia miała pięć głównych wydań. Pierwsze, krytykowane za niekonsekwencje i błędy tłumaczeń zostało w 1971 zastąpione przez wydanie drugie, które większość tych błędów korygowało. W latach 1980 i 1999 ukazywały się kolejne rewizje tekstu. Biblia Tysiąclecia przyjęta została jako przekład liturgiczny w Kościele katolickim w Polsce. Jej łączny nakład do 2003 wyniósł ponad 4 miliony egzemplarzy, pojawiały się też liczne kopie nieautoryzowane.

2009-05-24

Smells Like Teen Spirit – singel amerykańskiego zespołu rockowego Nirvana, wydany w 1991 roku na albumie Nevermind. Napisali go Kurt Cobain, Krist Novoselic i Dave Grohl, produkcją zajął się Butch Vig. Charakterystyczne cechy utworu to budowa zwrotka-refren, czteroakordowy riff użyty we wstępie oraz w refrenie, a także kontrast między cichymi i spokojnymi zwrotkami, a głośnym, dynamicznym refrenem. Sukces "Smells Like Teen Spirit" sprawił, że Nevermind trafił na szczyty list przebojów na początku 1992 – okresu, który często jest określany wyjściem rocka alternatywnego z podziemia. Utwór zyskał uznanie krytyków, zdobywając tytuł singla roku (i albumu roku dla Nevermind) w plebiscycie Village Voice Pazz & Jop i wygrywając dwukrotnie MTV Video Music Awards za teledysk. Został okrzyknięty "hymnem apatycznych dzieci" Pokolenia X.

2009-05-25

Yisrael Beitenu (hebr.: ישראל ביתנו, Izrael Nasz Dom) – prawicowa, nacjonalistyczna partia polityczna w Izraelu o charakterze wodzowskim, złożona w większości i reprezentująca imigrantów, którzy przybyli z krajów byłego Związku Radzieckiego. Ugrupowanie to postuluje zdecydowaną, twardą politykę wobec Arabów, a w szczególności Palestyńczyków, twierdząc iż nigdy nie uznają oni prawa Żydów do posiadania własnego państwa na Bliskim Wschodzie. Jednym z głównych założycieli i liderem partii jest Avigdor Lieberman. 31 marca 2009 r. ugrupowanie weszło w skład rządu Beniamina Netanjahu, a Lieberman został w nim wicepremierem i ministrem spraw zagranicznych.

2009-05-26

Katastrofa lotnicza w Lesie Kabackim – katastrofa lotnicza samolotu pasażerskiego Ił-62M SP-LBG Tadeusz Kościuszko Polskich Linii Lotniczych LOT, która wydarzyła się 9 maja 1987 w czasie lotu nr LO 5055 na trasie Warszawa – Nowy Jork, w trakcie podchodzenia do lądowania awaryjnego, po awarii silników. W wyniku katastrofy śmierć na miejscu poniosły 183 osoby – wszyscy znajdujący się na pokładzie samolotu, a sam samolot został zniszczony. Pod względem liczby ofiar jest to największa katastrofa lotnicza w historii polskiego lotnictwa.

2009-05-27

USS Albacore (AGSS-569) — amerykański eksperymentalny okręt podwodny Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych, o napędzie elektryczno-spalinowym. Pełnił on rolę laboratorium nowych koncepcji hydrodynamicznych. Badania zmierzały do opracowania szczegółów kadłuba i technologii niezbędnych do konstrukcji okrętów podwodnych, które powinny charakteryzować się bardzo dużą prędkością i manewrowością podwodną. W wyniku eksperymentów, pozyskano informacje, które pozwoliły na całkowitą zmianę dotychczasowego podejścia do kształtu okrętów podwodnych i wielu elementów systemu napędowego. Zmiany te odbiły się na sposobie konstrukcji okrętów podwodnych nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale też na całym świecie. Po zakończeniu służby, od roku 1985 okręt pełni rolę muzeum-pomnika.

2009-05-28

Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej, prowadzona była przez kolejne rządy państwa polskiego w latach 1919–1939. Wyróżnia się kilka faz tej akcji w latach: 1919–1924, 1929–1934, 1937–1938. Akcja ta wpisywała się w ogólną politykę II Rzeczypospolitej wobec kościoła prawosławnego, dążącą do maksymalnego ograniczenia jego wpływów politycznych i społecznych oraz zerwania jego związków z mniejszościami narodowymi ukraińską, rosyjską i białoruską. W pierwszej kolejności rewindykacji podległy cerkwie urządzone w byłych kościołach rzymskokatolickich i cerkwiach unickich, jednak w miarę postępów działań rewindykacyjnych i związanej z nimi polonizacji ludności niszczono lub zamykano również obiekty czynne, będące siedzibami licznie zamieszkanych parafii bądź miejscem kultu.

2009-05-29

Manat afrykański (Trichechus senegalensis) – gatunek ssaka wodnego z rodziny manatowatych, rzędu syren, żyjący na pograniczu środowiska morskiego i słodkowodnego, roślinożerny. Spotykany w wodach przybrzeżnych Afryki zachodniej oraz rzekach wpadających do Oceanu Atlantyckiego w tym rejonie. Jest to najsłabiej zbadany przedstawiciel rzędu syren. Dorosłe osobniki mierzą ponad 3,5 m długości i ważą około 500 kg. Ciało pokryte jest pomarszczoną, szarobrązową skórą z nielicznymi włosami. Jest gatunkiem chronionym na całym obszarze występowania. Został umieszczony na liście załącznika II CITES jako gatunek narażony.

2009-05-30

Biblia Tysiąclecia – polski przekład Biblii z języków oryginalnych zainicjowany przez opactwo benedyktynów tynieckich z Krakowa, wydany przez Pallottinum po raz pierwszy w roku 1965. Było to pierwsze tłumaczenie całej Biblii na język polski w Kościele katolickim od ponad 350 lat, czyli od Biblii Jakuba Wujka. Zrywało z tradycyjnym językiem biblijnym, ale po upływie kilkudziesięciu lat samo stworzyło wzorzec języka biblijnego. Biblia Tysiąclecia miała pięć głównych wydań. Pierwsze, krytykowane za niekonsekwencje i błędy tłumaczeń zostało w 1971 zastąpione przez wydanie drugie, które większość tych błędów korygowało. W latach 1980 i 1999 ukazywały się kolejne rewizje tekstu. Biblia Tysiąclecia przyjęta została jako przekład liturgiczny w Kościele katolickim w Polsce. Jej łączny nakład do 2003 wyniósł ponad 4 miliony egzemplarzy, pojawiały się też liczne kopie nieautoryzowane.

2009-05-31

Amsterdamsche Football Club Ajax NV (częściej nazywany Ajax Amsterdam) – holenderski klub piłkarski z siedzibą w Amsterdamie, założony 18 marca 1900 roku. Od lat 70. XX w. jest to najbardziej utytułowana drużyna w Holandii zarówno na arenie krajowej (wielokrotny mistrz, zdobywca pucharu oraz superpucharu), jak i międzynarodowej (triumfator wszystkich możliwych oficjalnych rozgrywek pucharowych w kraju i Europie – jeden z czterech klubów "Starego Kontynentu", który posiada w swojej kolekcji wszystkie europejskie trofea). Swoje domowe spotkania Ajax od roku 1996 rozgrywa na stadionie Amsterdam ArenA. Wcześniej występował na De Meer Stadion. Kapitanem zespołu jest Maarten Stekelenburg, natomiast rolę szkoleniowca pełni Marco van Basten.