Hebrejski jezik
| hebrejski jezik | |
|---|---|
| עִבְרִית | |
 | |
| Izgovor | /ˈhiːbruː/ |
| Govori se u | Izrael |
| Izumro | Drevni hebrejski jezik izumro do 586, preživljava kao liturgijski jezik judaizma[1][2]
|
afro-azijski
| |
| hebrejski alfabet | |
| Zvanični status | |
Službeni jezik u |  Izrael |
Priznati manjinski jezik u | |
| Reguliše | Akademija hebrejskog jezika |
| Jezički kodovi | |
| ISO 639-1 | he |
| ISO 639-2 | heb |
| ISO 639-3 | heb |
 Rasprostranjenost hebrejskog jezika: tamno plavo - hebrejski kao većinski jezik (Izrael), svetlo plavo - hebrejski kao manjinski jezik (Zapadna obala i Golanska visoravan) | |
Hebrejski jezik (hebr. עברית [ivrit — ivrit]) je semitski jezik afro-azijatske porodice jezika kojim govori 9 miliona ljudi širom sveta, uglavnom u Izraelu, delovima palestinskih teritorija, SAD i u jevrejskim zajednicama širom sveta.[4][3][5]
Koren potiče od biblijsko hebrejskog jezika, koji je korišten pri pisanju Starog zaveta pre 3300 godina. Jevreji su za njega koristili izraz לשון הקודש [Lashon ha-Qodesh] = „Sveti jezik“, jer su njime pisane svete knjige. Istorijski, On se smatrao jezikom Izraelita i njihovih prethodnika, mada se jezik se nije nazivao hebrejskim u Tanahu.[note 1] Najraniji primeri napisani u paleo-hebrejskom datiraju iz 10. veka p. n. e.[7] Hebrejski pripada zapadno semitskoj grani afroazijske jezičke familije. Hebrejski je jedini preostali živi hananski jezik, i jedini istinski uspešan primer oživljenog mrtvog jezika.[8][9]
Većina lingvista se slaže da je biblijski hebrejski počeo nestajati pošto je vavilonski kralj uništio Jerusalim 607. p. n. e. godine (prvo uništenje Jerusalima),[1][10][note 2] a nasleđivao ga je mišnajski hebrejski, lokalne verzije aramejskog jezika i u manjoj meri grčki su već bile u upotebi kao međunarodni jezici, posebno među elitama i imigrantima.[12]
Smatra se da je oko 200. godine, kada se jevrejsko stanovništvo Judeje pod rimskom vladavinom počelo smanjivati, hebrejski u potpunosti iščezao iz svakodnevnog govora, ali je ostao u upotrebi kao pisani jezik kroz vekove. Njime su pisani ne samo verski, nego i svetovni tekstovi kao što su pisma, poslovni ugovori, naučni i filozofski spisi, poezija itd.
Hebrejski je ponovno ušao u svakodnevni govor krajem 19. i početkom 20. veka kao moderni hebrejski jezik, koji je nasledio srednjovekovni hebrejski. To je bila posledica nastojanja da se Jevreji prikažu kao moderna nacija, što nije bilo lako postići uz celi niz jezika – arapski, judezmo (ladino), jidiš, ruski i druge jezike kojima su se koristile različite jevrejske zajednice u svetu.
Moderni hebrejski je godine 1921. postao službeni jezik u britanskom mandatu Palestine, a nakon toga i službeni jezik države Izrael. Jevrejsko ime za jezik je ivrit (hebr. עברית [ivrit]). Moderni hebrejski je jedan od dva zvanična jezika države Izrael (drugi je moderni standardni arapski), dok se premoderni hebrejski koristi za molitve ili studiranje u jevrejskim zajednicama širom sveta u današnje vreme. Drevni hebrejski je isto tako liturgijski jezik Samarićana, dok su moderni hebrejski ili arapski jezik njihovi govorni jezici. Kao strani jezik, njega uglavnom studiraju Jevreji i studenti judaizma i Izraela, kao i arheolozi i lingvisti koji se specijalizuju u Srednjem istoku i njegovim civilizacijama, i teolozi u hrišćanskim semeništima.
Tora (prvih pet knjiga), i većina ostatka hebrejske biblije, je napisana u biblijskom hebrejskom, sa znatnim delom njegove sadašnje forme specifično u dijalektu za koji naučnici smatraju da je cvetao oko 6. veka p. n. e., oko vremena vavilonskog ropstva. Iz tog razloga, Jevreji nazivaju hebrejski Leshon Hakodesh (לשון הקדש) = „svetim jezikom“, od drevnih vremena.
U Srbiji, počev od školske 2006/07, na nastavno-naučnom odeljenju u Pančevu Internacionalnog univerziteta u Novom Pazaru postoje studije hebrejskog jezika i književnosti, a od 2008. godine postoji i Institut za hebrejski jezik i književnost.
Etimologija
[uredi | uredi izvor]Moderna reč hebrejski je je izvedena iz reči Ivri (množina Ivrim), jednog od nekoliko imena za Izraelite (Jevreje ili Samarićane). Ona se tradicionalno smatra pridevom baziranom na imenu Abrahamovog pretka, Ebera (Ever עבר u hebrejskom), pomenutog u Genesis 10:21. Moguće je da je ovo ime bazirano na korenu ʕ-b-r (עבר) sa značenjem „prijeći preko”. Interpretacije termina ʕibrim ga povezuju sa ovom glagolom; preći preko i omilitički ili ljudi koji prelaze preko reke Eufrata.[13]
U Bibliji, hebrejski jezik se naziva Yəhudit (יהודית) pošto je Judeja (Yəhuda) bila jedino preživelo kraljevstvo u vreme navoda (kasni 8. vek p. n. e. (Is 36, 2 kralja 18)). U Isaiah 19:18 on se naziva „jezikom Hanana” (שפת כנען).
Istorija
[uredi | uredi izvor]Hebrejski jezik propada hananskoj grupi jezika, koji su grana severozapadne semitske familije jezika.[14]
Prema Avraham Ben-Josefu, hebrejski je cvetao kao govorni jezik u kraljevstvima Izrael i Judeja tokom perioda od oko 1200 do 586. p. n. e.[15] Naučnici raspravljaju o stepenu do koga je hebrejski bio govorni jezi u drevnim vremenima nakon vavilonskog progona, kada je predominantni međunarodni jezik u regionu bio staroaramejski jazik.
Hebrejski je izumro kao kolokvijalni jezik do vremena kasne antike, ali je nastavljeno sa njegovom upotrebom kao književnim jezikom i kao liturgijskim jezikom Judaizma. Pri tome su evoluirali razni dijalekti književnog srednjovekovnog hebrejskog jezika, dok nije došlo do njegovog preporoda kao govornog jezika u kasnom 19. veku.[16][17]
Najstariji hebrejski natpisi
[uredi | uredi izvor]U julu 2008 izraelski arheolog Josef Garfinkel je otkrio keramički poklopac na lokalitetu Kirbet Keijafa za koji tvrdi je je verovatno najraniji uzorak hebrejskog teksta do sada otkrivenog, koji potiče iz perioda pre oko 3000 godina.[18][19] Hebrejski univerzitetski arheolog Amihaj Mazar je izjavio da inskripcija jeste „protohananska”, ali je upozorio da, „diferencijacija između zapisa i između samih jezika u tom razdoblju, ostaje nejasna,” i sugerisao je da nazivanje tog zapisa hebrejskim može da bude preterivanje.[20]
Gezerski kalendar takođe potiče iz 10. veka p. n. e. sa početka monarhijskog perioda, tradicionalnog vremena vladavine Davida i Solomona. Klasifikovan kao arhaični biblijski hebrejski, kalendar predstavlja spisak sezona i srodnih poljoprivrednih aktivnosti. Gezerski kalendar (imenovan po gradu u čijoj blizini je nađen) je napisan u starosemitskom pismu, koje je srodno sa feničanskim i koje je kroz grčko i etrursko pismo, kasnije postalo rimsko pismo. Gezerski kalendar je napisan bez samoglasnika, i konsonanti se ne koriste uz podrazumevanje samoglasnika, čak ni na mestima gde kasniji hebrejski pravopis to zahteva.
Brojne starije ploče su pronađene u regionu sa sličnim zapisima napisanim na drugim semitskim jezicima, na primer protosinajskim. Smatra se da originalni oblici pisma potiču od egipatskih hijeroglifa, mada su fonetske vrednosti inspirisane akrofonskim principom. Zajednički predak hebrejskog i feničanskog jezika se zove hananski jezik, i bio je prvi u kome je korišten semitski alfabet koji je razlikuje od egipatskog. Jedan antički dokument, poznat kao Moabitski kamen, napisan je u moabitskom dijalektu; Siloamski natpis, pronađen u blizini Jerusalima, je jedan od ranih primera hebrejskog. Primer arhajskog hebrejskog iz bliže prošlosti je ostrakon nađen u blizini Lahiša, koji opisuje događaje koji su prethodili padu Jerusalima pod Nabukodonosorom II i vavilonskom zatočeništvu 586. p. n. e.
Klasični hebrejski
[uredi | uredi izvor]Biblijski hebrejski
[uredi | uredi izvor]U svom najširem smislu, biblijski hebrejski se odnosi na govorni jezik antičkog Izraela koji je bio široko zastupljen od 10. veka p. n. e. do početka 4. veka naše ere.[21] On se sastoji se od nekoliko evoluirajućih i preklapajućih dijalekata. Faze klasičnog hebrejskog jezika se često nazivaju po važnim književnim delima koja su povezana sa njima.
- Arhaičani biblijski hebrejski od 10. do 6. veka p. n. e, korespondira monarhističkom periodu do vavilonskog progonstva i predstavljen je u pojedinim tekstovima u hebrejskoj Bibliji (Tanah), naročito u pesmi Mojsija (Egzodus 15) i u pesmi Debore (Sudije 5). Takođe se naziva starim hebrejskim ili paleohebrejskim. On je napisan u starohebrejskom alfabetu. Alfabet koji je proistekao iz njega, samarićanski alfabet, još uvek koriste Samarićani.
- Standardni biblijski hebrejski u periodu od 8. do 6. veka p. n. e, korespondira kasnom monarhističkom periodu i vavilonskom progonu. On je predstavljen najvećim delom hebrejske Biblije koja je poprimila najveći deo svoje sadašnje forme tokom tog perioda. Takođe se naziva biblijskim hebrejskim, ranim biblijskim hebrejskim, klasičnim biblijskim hebrejskim (ili klasičnim hebrejskim u užem smislu).
- Kasni biblijski hebrejski, od 5. do 3. veka p. n. e, što korespondira persijskom periodu i predstavljen je pojedinim tekstovima tekstovima u hebrejskoj Bibliji, a posebno knjigama Jezdre i Nemije. U osnovi je sličan sa klasičnim biblijskim hebrejskim, izuzev nekoliko adaptiranih stranih reči uglavnom za uslove vladavine, i nekim sintaktičkim inovacijama kao što je upotreba člana shel (od, pripadajući). Takođe je prihvaćena imperijalna aramejska azbuka (iz koje je moderno hebrejsko pismo izvedeno).
- Izraelski hebrejski je predloženi severni dijalekt biblijskog hebrejskog jezika, potvrđen u svim jezičkim erama, koji se u nekim slučajevima nadmetao s kasnim biblijskim hebrejskim jezikom kao objašnjenje za nestandardne jezičke osobine biblijskih tekstova.
Rani postbiblijski hebrejski
[uredi | uredi izvor]- Hebrejski svitaka sa Mrtvog mora iz 3. veka p. n. e. do 1. veka, korespondira sa helenističkim i romanskim periodima pre destrukcije Jerusalimskog hrama i predstavljen je kumranskim svicima koji sačinjavaju većinu (ako ne i sve) svitke sa Mrtvog mora. Obično je skraćeno naziva DSS hebrejskim, a ponekad i kumranskim hebrejskim. Imperijalni aramejski alfabet ranijih svitaka je u 3. veku p. n. e. evoluirao u hebrejski četvrtasti alfabet kasnijih svitaka u 1. veku p. n. e, takođe poznat kao ketav Ashuri (asirski alfabet), koji je još uvek u upotrebi.
- Mišnajski hebrejski iz perioda od 1. do 3. ili 4. veka, korespondira sa romanskim periodom nakon uništenja Jerusalimskog hrama i predstavljen je najvećim delom Mišne i Tosefte unutar Talmuda, kao i svicima sa Mrtvog mora, a posebno Bar Kohbinim pismima i Bakarnim svitkom. On se isto tako naziva tanaktskim hebrejskim ili ranim rabinskim hebrejskim.
Ponekad se gornje faze govornog klasičnog hebrejskog pojednostavljuju u „biblijski hebrejski” (čime se obuhvata nekoliko dijalekata od 10. veka p. n. e. do 2. veka p. n. e. i postojeći u nekim od svitaka sa Mrtvog mora) i „mišnajski hebrejski” (čime se obuhvataju dijalekti od 3. veka p. n. e. do 3. veka i postojeći dijalekti u nekim drugim svicima sa Mrtvog mora).[22] Međutim, u današnje vreme, mnogi hebrejski lingvisti klasifikuju hebrejske svitke sa Mrtvog mora kao set dijalekata koji su evoluirali iz kasnog biblijskog hebrejskog i u mišnajski hebrejski, te stoga obuhvataju elemente oba, ali ostaju distinktni od oba.[23] Do početka vihantijskog perioda u 4. veku, klasični hebrejski je prestao da bude regularni govorni jezik, oko jednog veka nakon objavljivanja Mišne, očigledno opadajući usled posledica katastrofalnog Bar Kohbinovog rata oko 135. godine.
Pismo
[uredi | uredi izvor]Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ U Tanahu (jevrejskoj bibliji), jezik se nazivao kao Yehudit „jezik Jude“ ili səpaṯ kəna‘an „jezik Kanana“.[1][6] Kasniji helenistički pisci kao što je Josif Flavije i Jevanđelje po Jovanu koriste termin Hebrejisti za zajedničko oslovljavanje Hebreja i Aramejaca.[1]
- ^ Sáenz-Badillos, Ángel and John Elwolde: „Postoji opšta saglasnost da se mogu razlikovati dva glavna perioda RH (Rabinskog hebrejskog). Prvi, koji je trajao do kraja tanajske ere (oko 200. godina), karakteriše RH kao govorni jezik koji se postepeno razvija u književni medij u kojem su Mišnah, Tosefta, baraitot i tanajski „midrašim“ bili sastavljeni. Druga faza počinje sa Amorajmom i svedeči RH zamenu aramejskim kao govornom domaćim jezikom, koji preživljava samo kao književni jezik. Zatim je nastavio da se koristi u kasnijim rabinskim spisima do desetog veka, na primer, na hebrejskim delovima dva Talmuda i u midraškoj i hagadskoj literaturi.“[11]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v g Sáenz-Badillos 1993
- ^ H. S. Nyberg 1952. Hebreisk Grammatik. s. 2. Reprinted in Sweden by Universitetstryckeriet, Uppsala 2006.
- ^ a b Thompson, Irene (15. 06. 2016). „Hebrew”. About World Languages.
- ^ Gur, Nachman; Haredim, Behadrey. „'Kometz Aleph – Au': How many Hebrew speakers are there in the world?”. Arhivirano iz originala 04. 11. 2013. g. Pristupljeno 02. 11. 2013.
- ^ „Table 53. Languages Spoken At Home by Language: 2009”, The 2012 Statistical Abstract, U.S. Census Bureau, Arhivirano iz originala 25. 12. 2007. g., Pristupljeno 27. 12. 2011
- ^ Rick Aschmann, "Hebrew" in Genesis
- ^ „Most ancient Hebrew biblical inscription deciphered”. Physorg.com. 07. 01. 2010. Pristupljeno 25. 04. 2013.
- ^ Grenoble & Whaley 2005, str. 63.
- ^ Fesperman, Dan (1998). „Once 'dead' language brings Israel to life Hebrew: After 1,700 years, a revived language becomes a common thread knitting together a nation of immigrants with little in common except religion”. The Baltimore Sun. Sun Foreign Staff. Arhivirano iz originala 29. 03. 2017. g. Pristupljeno 28. 03. 2017.
- ^ "Hebrew" in The Oxford Dictionary of the Christian Church, edit. F.L. Cross, first edition (Oxford, 1958), 3rd edition (Oxford 1997). The Oxford Dictionary of the Christian Church which once said, in 1958 in its first edition, that Hebrew "ceased to be a spoken language around the fourth century BCE", now says, in its 1997 (third) edition, that Hebrew "continued to be used as a spoken and written language in the New Testament period".
- ^ Sáenz-Badillos, Ángel and John Elwolde. 1996. A history of the Hebrew language. P.170-171
- ^ "If you couldn't speak Greek by say the time of early Christianity you couldn't get a job. You wouldn't get a good job. a professional job. You had to know Greek in addition to your own language. And so you were getting to a point where Jews...the Jewish community in say Egypt and large cities like Alexandria didn't know Hebrew anymore they only knew Greek. And so you need a Greek version in the synagogue." – Josheph Blankinsopp, Professor of Biblical Studies University of Notre Dame in A&E's Who Wrote the Bible
- ^ „הספריה של מט"ח”. Lib.cet.ac.il. Pristupljeno 25. 04. 2013.
- ^ Ross, Allen P. Introducing Biblical Hebrew, Baker Academic, 2001.
- ^ אברהם בן יוסף ,מבוא לתולדות הלשון העברית (Avraham ben-Yosef, Introduction to the History of the Hebrew Language). pp. 38, אור-עם, Tel-Aviv, 1981.
- ^ Fellman 1973, str. 12
- ^ „'Oldest Hebrew script' is found”. BBC News. 30. 10. 2008. Pristupljeno 03. 03. 2010.
- ^ „'Proof' David slew Goliath found as Israeli archaeologists unearth 'oldest ever Hebrew text'”. Daily Mail. 31. 10. 2008. Pristupljeno 03. 03. 2010.
- ^ „Have Israeli Archaeologists Found World's Oldest Hebrew Inscription?”. Haaretz. AP. 30. 10. 2008. Arhivirano iz originala 06. 08. 2011. g. Pristupljeno 08. 11. 2010.
- ^ William M. Schniedewind, "Prolegomena for the Sociolinguistics of Classical Hebrew", The Journal of Hebrew Scriptures vol. 5 article 6 Arhivirano 2012-02-04 na sajtu Wayback Machine
- ^ M. Segal, A Grammar of Mishnaic Hebrew (Oxford: Clarendon Press, 1927).
- ^ Elisha Qimron, The Hebrew of the Dead Sea Scrolls, Harvard Semitic Studies 29 (Atlanta: Scholars Press 1986).
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Fellman, Jack (1973). The Revival of a Classical Tongue: Eliezer Ben Yehuda and the Modern Hebrew Language. The Hague: Mouton. str. 12. ISBN 9789027924957. Pristupljeno 01. 11. 2017.
- Grenoble, Leonore A.; Whaley, Lindsay J. (2005). Saving Languages: An Introduction to Language Revitalization. United Kingdom: Cambridge University Press. str. 63. ISBN 978-0521016520. Pristupljeno 28. 03. 2017. „Hebrew is cited by Paulston et al. (1993:276) as 'the only true example of language revival.'”
- Hoffman, Joel M. (2004). In the Beginning: A Short History of the Hebrew Language. New York: NYU Press. ISBN 978-0-8147-3654-8.
- Izre'el, Shlomo (2001). Benjamin Hary, ur. „The Corpus of Spoken Israeli Hebrew”. (CoSIH): Working Papers I.
- Klein, Reuven Chaim (2014). „Lashon HaKodesh: History, Holiness, & Hebrew”. Mosaica Press. ISBN 978-1937887360.
- Kuzar, Ron (2001). Hebrew and Zionism: A Discourse Analytic Cultural Study. Berlin & New York: Mouton de Gruyter. ISBN 978-3-11-016993-5.
- Laufer, Asher (1999). Hebrew Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65236-0.
- Sáenz-Badillos, Angel (1993). A History of the Hebrew Language. Prevod: John Elwolde. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-55634-7.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- Vlada
- Opšte informacije
- Hebrew language
- Hebrew language
- A Guide to Hebrew
- A Short History of the Hebrew Language
- Hebrejski jezik na sajtu Curlie (jezik: engleski)
- Tutorijali, kursevi i rečnici
