Nils Bor

Nils Bor datça Niels Bohr
Nils Bor
Tulı iseme	Niels Henrik David Bohr
Hönäre	fizik
Tuu datası	7 oktäber 1885(1885-10-07)
Watandaşlığı	Daniä
Ülem datası	18 noyäber 1962(1962-11-18) (77 yäş)
Büläk häm premiäläre	Fizika ölkäsendä Nobel premiäse iäse (1922)

Nils Bor (datça Niels Henrik David Bohr, 1885-1962, Kopenhagen) — Daniä fizik-teoretiğı häm cämäğät eşleklese, fizika ölkäsendä Nobel premiäse iäse (1922).

Daniä patşalıq cämğıäteneñ äğzası (1917) häm anıñ prezidentı (1939 yıldan). 20 Fännär Akademiä äğzası, şul isäptän SSRB Fännär Akademiäseneñ şäräfle äğzası (1924).

Atomnıñ berençe kvant teoriäsen häm kvant mexanikasın eşkärtüdä aktiv qatnaşa.

Atom töşe häm töş reaksiäläre teoriälärenä zur öleş kertä.

Tormış yulı

1885 yılda Kopenhagen Universitetınıñ fiziologiä professorı ğailäsendä tua. Änise bay yähüdi bankçı qızı bula.

Yäşlek çağında Nils enese belän futbol belän şöğellänä, häwäskär klubı öçen çığış yasıy, soñraq enese xättä Daniä cıyılmasında qatnaşa häm Olimpiada-1908 kömeş medalen ala.

1903 yılda Kopenhagen Universitetına kerä, 1910 yılda magistr däräcäsen ala.

1911 yılda Britaniägä, Kembric täcribäxänäsenä küçenep kitä, mäşhür Cozef Con Tomson citäkçelegendä eşli.

1912 yılda Ernest Rezerfordqa Mançester şähärenä küçä. 1911 yılda Rezerford üz atom modelen täqdim itä, läkin ul atom totrıqlılığın añlata almıy.

1913 yılda Bor statsionar orbitada xäräkälänüçe elekronnar nigezendäge atom planetar modelen täqdim itä:

• elektronnar statsionar orbitalarda xäräkätlänälär
• ber statsionar orbitadan ikençesenä küçkändä, energiä kvantı nurlandırıla.

1914 yılda Mançester Universitetında eşli.

1916 yılda Kopenhagenga qayta, 1921 yılda teoretik fizika institutın aça.

1921-1923 yıllarda atomnarnıñ elektron sürülären tulu belän Mendeleev periodik qanunın añlata.

1922 yılda Nobel premiäsenä layıq bula.

1927 yılda östämälek mäslägen täqdim itä, ul Kopenhagen fänni mäktäbeneñ nigeze bula.

Almaniädä natsilär xakimiätkä kilgän waqıtta, Bor natsilärdän qaçqan ğalimnärgä bulışa.

1940 yılda Natsi Almaniä Daniäne basıp ala. Natsi atom proyektın citäklägän Werner Heyzenberg 1941 yılda Borga xezmättäşlek itüne täqdim itä, läkin Nils baş tarta.

1943 yılda Qarşılıq yärdämendä AQŞğa küçä, anda atom bombasın eşkärtüdä qatnaşa.

1944 yılda Winston Çerçill belän oçraşıp, atom bombasınnan baş tartunı sorıy.

1962 yılda yöräk öyänägennän ülä.

Ädäbiät

• Нильс Бор и развитие физики: Сборник статей / Под ред. В. Паули при участии Л. Розенфельда и В. Вайскопфа. — М.: Изд-во иностр. лит-ры, 1958.
• Нильс Бор: Жизнь и творчество: Сборник статей / Составитель У. И. Франкфурт; Отв. ред. Б. Г. Кузнецов. — М.: Наука, 1967. — 344, [2] с. — 31 000 экз. (в пер., суперобл.)
• Мур Р. Нильс Бор — человек и учёный. — М.: Мир, 1969. Рецензия В. Я. Френкеля в журнале УФН.
• Кляус Е. М., Франкфурт У. И., Френк А. М. Нильс Бор (1885—1962). — М.: Наука, 1977. — 384 с. — (Научно-биографическая серия). — 67 000 экз. (обл.)
• Данин Д. С. Нильс Бор. — М.: Молодая гвардия, 1978. — 556 с. — (Жизнь замечательных людей, вып. 11(581)).
• Данин Д. Труды и дни Нильса Бора. — М.: Знание, 1985. — (Новое в жизни, науке, технике).