Gregne

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Gregne », loukîz cial.

li poite di gregne avou l' bawete

Ene gregne ou ene xheure, c' est l' boket do bastimint d' ene cinse, la k' on rintere li four, les djåbes, et li strin, po k' i soeyénxhe a houte.

Sacwantès gregnes, k' on î rintere did padrî di plin pî sont lomêyes batires-hôt.

Li mot gregne si rtrouve dins sacwants nos d' plaeces el Walonreye.

Plaeces d' ene gregne

Adjinçnaedje d' ene gregne (ådvins)

• Li poite, avou ene bawete, et sovint èn ouxhlet. Li poite et ces ahesses la, on dit cobén: li poitreye di gregne. Sol boird, gn è pout aveur on houwoe po-z espaitchî les tchårs di dissocler l' poite.
• Li berôdî: c' est on plantchî metou padrî l' poite di gregne fwait avou des pîces di bwès metowes ene dilé l' ôte, a môde d' astaedje, lådje come li mitan del gregne, et deus a cwate metes long. Li berôdî fwait come on pitit cina d' rawete metou dirî l' poite del gregne. I rashid so les sovronde, u so des bwès del tcherpinte.
• Li hourdi u l' hourd u l' dirî d' gregne : c' est on plantchî metou å fond del gregne, ådzeu del plaece ki les tchvås î moussént, avou l' tchertêye padrî. Sovint li plantchî esteut fwait d' belès plantches, po n' nén k' i n' tchaiye del poûssire so les tchvås, k' årént polou tosser.
• Li schamea (pitit lodjmint fwait dins on tas d' four u di strin).
• Li sovronde u somî.
• Li mafe: ene alêye a droete u a hintche del grande alêye, k' on-z î tapéve les djåbes. I pleut esse al tere u so on bas plantchî. On î meteut eto l' lén. Il esteut separé di l' aire di gregne pa on ptit murea, avou ene sovronde ådzeu.
• Li cina u traveure: plaece po rmete li four.
• Li bå u sômî (grosse pîce di bwès ki va d' on meur a l' ôte ki sotént l' toet et ki pout rashir on meur do gurnî.
• L' aire di gregne, k' on dit eto li daegn, u l' batire.
• Li hourdaedje (li tcherpinte di dzeu).
• Li houtche.

Ôtès ahesses des gregnes

• tchesse-rowe: pire metowe a l' intrêye des gregnes, po tchessî evoye li rowe des tcheretes, po n' nén dbrôler li poite di gregne
• Li houtche: la k' on meteut les molowès dinrêyes.

Hangårs ådfoû

El walonreye, disk' ås anêyes 1950, totes les gregnes estént dins l' mwaisse bastimint del cinse. Elle estént metowes a costé do ståve, lu-minme siconte do coir di lodjisse. Li cinse esteut e mitan do viyaedje. Cwand gn aveut nén del plaece assez po ragregnî li strin u l' four, on fjheut des moyes.

Dins les cwårêyès cinses do Bon Payis (Hesbaye), li gregne pleut esse on bastimint a pårt. N aveut ça eto dins les tchesteas (cinse tchestrece).

Après les anêyes 1950, on a cmincî a fé des bastimints po mete li four et li strin foû do mwaisse bastimint, kécfeye minme foû do viyaedjes, dins on tchamp. Mins on n' a pus lomé ces bastimints la «gregne», mins «hangår» u «bule» (dimey cilinde di toles).