Жонь

Pyrrhula pyrrhula

Жонь (латин Pyrrhula pyrrhula, рочӧн Снегирь) — тайӧ неыджыд лэбач.

Ыджда да сер

Жонь – ичӧтик лэбач: неуна ыджыдджык кайысь, тушанас тӧдчымӧн ыджыд пышкайысь, кузьтаыс 19 сантиметрӧдз овлывлӧ, сьӧктаыс 34 грамм.

Ай-жоньлӧн рӧмыс синмӧ шыбитчанаджык. Вывтырыслӧн улысладорыс ставнас алӧйгӧрд, бӧж увдорыс да вевдорыс еджыд, мышкуыс пӧим рӧмысь рудовджык. Юр вылысыс, бордйыс да бӧжыс дзирдалан сьӧд. Нырыс кыз, дженьыд. Гӧрд рӧмыс лэбачыслӧн вевтыртӧ мукӧдсӧ, сы вӧсна кӧнсюрӧ шуӧны сійӧс гӧрд жоньӧн.

Энь-жоньыс рудов-мугӧм рӧма. Том жоньяс энь-жонь кодьӧсь жӧ, сӧмын абу «сьӧд» юраӧсь. Мукӧд кайясысь тайӧ лэбачьясыс торъялӧны тшӧтш сійӧн, мый сьылӧны гознаныс – эньыс и айыс.

Паськалӧм

Жоньяс олӧны-вылӧны кыдзи Европаса, сідзи и Азияса вӧръясын. Россияын паныдасьлӧны Кола кӧджсянь Камчаткаӧдз да Сахалинӧдз. Комиын жонь олӧ вӧръясынджык – козъя-ньывпуаинын. Кызвын лэбачыс во гӧгӧр олӧ пыр ӧтилаын. Сӧмын кутшӧмкӧ юкӧн тӧвнас вешйывлӧ быдтысянінсьыс неуна лунвывланьӧджык. Жоньяс – рушиник, ньӧжмыд вӧраса лэбачьяс. Ӧта-мӧдныскӧд абу зэв ладмӧдчысь ловъяс, кӧть и уна над коллялӧны кельӧбъясӧ ӧтувтчӧмӧн. Эньясыс пинькырӧс сямаӧсь. Айясыскӧд тышӧдз оз волыны, но зільӧны синны-ыджыдавны на вылын да пыр чушкӧны вомнысӧ паськӧдӧмӧн.

Поздйысьӧм

Лым сылігӧн, косму тӧлысь помын либӧ ода-кора тӧлысь пуксигӧн, жоньяслӧн заводитчӧ гозйӧдчан над. Позсӧ быд гозъя лӧсьӧдӧ коз пулӧн сук лапъяс пӧвстӧ, мусянь оз ёна вылӧ. Алькӧс пыдӧса быдтысянінсӧ тэчӧны пу увъясысь, быдмӧг заясысь да нюдз вож-чальясысь, пыдӧссӧ вольсалӧны небыд турунӧн. Пӧжан позтырас овлывлӧ нёль, вит либӧ квайт кольк. Найӧ югыд кельыдлӧз рӧмаӧсь да рудовгӧрд чутьясаӧсь. Пӧжсигас эньыс позъяс пукалӧ кык вежон чӧж, сэсся вердӧ кык вежон. Пияныслӧн позсӧ эновттӧдз бать-мамныс вердӧны сильӧяссӧ ӧтвылысь.

Сёян

Гожӧмнас жоньяс сёйӧны гут-гаг, кӧйдыс; тӧвнас – вотӧс, пу да турун кӧйдыс, гар. Мукӧддырйи пӧткӧдчӧны сӧмын быдмӧг сёянӧн. Весиг посньыд йылӧмсӧ вердӧны зобъяс небзьӧдӧм тусьясӧн. Тӧвся кӧдзыдъяс дырйи жоньяс тшӧкыда волывлӧны каръясӧ да сиктъясӧ. Локтӧмаӧсь кӧ, пыр и казялан найӧс паркъясысь да пуяс вылысь – быттьӧ яръюгыд дзоридзьяс пысавлӧмаӧсь кортӧм вожъяс вылӧ.

Жонь да морт

Йӧз ордӧ веськалігӧн, жонь кайяс кокньыда овмӧдчӧны налы лӧсьӧдӧм чомъясын. Ӧдйӧ велалӧны видзысь морт дінӧ да повтӧг кокалӧны мыччӧм сёянсӧ сы киысь. Жоньсӧ тшӧкыда йӧзыс видзӧны клеткаясын, кыдзи медся бура сьылысь лэбачӧс.

Тӧдчана лоӧмтор

«Россияса лэбачьясӧс видзан котыр» юӧртіс 2008-ӧд восӧ Жонь воӧн.

Художествоа гижӧдын

«Жжньнь...жжньнь... жжньнь...» – йӧжгылясьӧ-кынмӧ пу йылын жонь. Кӧдзыд. Гӧгӧр лӧнь – шы ни ру. Кулӧма ывлаыс». Тадзи помалӧ ассьыс «Во гӧгӧр кытшовтӧм» висьтсӧ Тима Вень. Жонь йылысь сійӧ гаралӧ тайӧ висьтас медся кӧдзыд да вӧр-валы медся сьӧкыд кад йылысь гижигӧн. Збыльысь, тӧвъяснас ёнджыкасӧ и аддзывлан тайӧ лэбачьяссӧ. Ӧд сэки ставыс вевттьысьӧма джуджыд лымйӧн и вӧрса ловъяслы сёйны нинӧм оз сюр. Та вӧсна налы быть лоӧ волывлыны йӧз оланінъясӧ, медым тшыгла не кувны.

Рӧдвуж кывйын

Коми кывйын жоньлӧн мукӧд ним: жонь кай, гӧрд жонь, жойна. Жонь кыв миянысь ӧтдор тӧдӧны нӧшта язьваса да перымса комияс. Сы пыдди удораса сёрнисикасын вӧдитчӧны «жойна» нимӧн. Тадзи жӧ нимтӧны лэбачсӧ и удмуртъяс.

Рочьяс шуӧны «снегирӧн», мый йитчӧма тӧвся кадлы лӧсяланторкӧд – «лым» (снег) кывкӧд. Коми йӧз нимтӧмаӧсь тайӧ лэбачсӧ сылӧн чипсасян шыяс сертиыс. Колӧ пасйыны, мый тадзи лӧсьӧдӧм кывъясыс миян сёрниын абу этша, содтӧд пыдди позьӧ вайӧдны нӧшта сэтшӧмъясӧс, кыдзи джиан, истан, линькай да с.в.

Галерея

Жонь (ай)
Жонь (ай)
Жонь (энь)
Жонь (энь)
Жонь (ай)

Ӧшмӧс

Республика Коми: Энциклопедия: В 3-х т. — Сыктывкар, 2000. — Т. 3.
Ракин А.Н. Жонь // Би кинь, 2010. — 9 №.